Hội làng Hòa Đình

Làng Hòa Đình xưa có tên là Lồi Đình, còn gọi là làng Nhồi, thuộc tổng Khắc Niệm, huyện Võ Giàng từ trước Cách mạng Tháng Tám, sau đó thuộc Xã Võ Cường, huyện Tiên Sơn. Nay Hòa Đình là một trong những khu phố thuộc phường Võ Cường, thành phố Bắc Ninh.

Đình làng Hoà Đình. Ảnh: K.T

Chuyện kể rằng Lê Phụng Hiểu mồ côi cả cha lẫn mẹ, phải sống với vợ chồng ông bác ruột. Vợ chồng ông bác ruột tuổi đã cao mà vẫn chưa có người nối dõi. Nghe tin ở trang Lôi Đình có đền thiêng ai cầu đều ứng nghiệm, ông bà liền mang lễ vật đến thỉnh cầu. Quả nhiên, ít lâu sau bà có mang. Đến ngày 6 tháng 2 năm Giáp Thìn bà sinh đôi hai người con trai. Ông bà đặt tên con là Cả và Hai. Lớn lên ông Cả, ông Hai cùng với Lê Phụng Hiểu giúp vua Lý dẹp loạn Tam Vương nội phủ, trong đó nổi bật nhất là Lê Phụng Hiểu còn có công lớn cùng vua đánh thắng quân Chiêm Thành. Sau thắng lợi đó, cả ba ông về làng Nhồi ở và mất luôn ở đó.
Nhớ công lao của 3 ông, hằng năm vào ngày mồng 6 tháng 2 âm lịch, dân làng mở hội. Vào những năm được mùa, hội mở từ ngày mồng 5 đến 12 tháng 2. Thường niên hội tổ chức trong 2 ngày mồng 5 đến mồng 6 tháng 2. Mồng 5 gọi là ngày rước sắc. Lễ rước diễn ra long trọng từ đình qua các xóm đến đền làm lễ rước bài vị Đức Thánh về làng để dân làng mở hội. Ngày mồng 6 là chính hội, lễ tế được cử hành. Đứng đầu và làm chủ tế là một ông quan đám. Mồng 7 là ngày đón các chạ anh từ Đọ Xá, Niềm Xá và Đông Yên tới. Mồng 8 là ngày cá gỏi, làng tổ chức đánh cá ở ao làng. Tất cả các trai đinh trong làng đều được dự ăn gỏi cá. Mồng 9, 10, 11 lần lượt các dòng họ sắp hương hoa lễ vật vào làm lễ Thánh. Ngày 12 giã đám. Trong ngày này có một tiết mục hấp dẫn là “Lao đòn đám”. Đòn đám là một khúc gỗ sơn son thếp vàng dài khoảng 3 thước được đặt trên hương án. Dân chúng tề tựu xung quanh để nghe ông quan Đám cùng các quan viên chức sắc làm lễ khấn thần linh phù hộ cho dân làng được phong đăng hòa cốc. Trai làng tập trung đầy đủ ở sân đình. Sau khi tế lễ xong, 3 hồi trống nổi lên, ông quan Đám cùng hai ông bồi tế vào rước “đòn đám” ra rồi bất thình lình ném vút ra ngoài. Mọi người tranh nhau cướp mang về để trong đền, người khác cố giành giật lại giữa tiếng reo hò cổ vũ của dân chúng. Trò diễn kết thúc thì đòn đám được đem vào đền. Dân làng Nhồi tin rằng ai cướp được “đòn đám” sẽ gặp nhiều may mắn, thậm chí chỉ sờ tay vào cũng may mắn nên dân địa phương còn gọi tục này là “lao lộc”. Bên cạnh nghi thức lễ là các hoạt động văn nghệ.
Trước tiên phải kể đến những hình thức diễn xướng dân gian như tuồng chèo, hát ca trù, hát Quan họ, trong đó nổi bật nhất vẫn là hát Quan họ. Xưa Hòa Đình có 3 bọn Quan họ. Bọn ông Lý Trai ở xóm Sinh kết bạn với một bọn ở Đọ Xá. Bọn ông Dê ở xóm Sinh kết bạn với một bọn ở Đào Xá (lâu nhất), một bọn ở Đống Cao và kết bạn với một bọn ở Khúc Toại. Bọn bà Khôi ở xóm Sàn kết bạn với một bọn ở Bồ Sơn.
Gần đến ngày hội các bọn cử người đi mời bạn. Nhận lời mời, các bọn Quan họ Đống Cao, Đào Xá, Khúc Toại, Bồ Sơn, Đọ Xá tấp nập trẩy hội Nhồi. Đến hội, họ được các liền anh, liền chị ra đón tiếp rất chu đáo. Quan họ chủ đưa Quan họ khách đi lễ đình, chùa. Sau đó đưa bạn về nhà chứa. Đôi bên chủ - khách chúc mừng, thăm hỏi nhau đều bằng câu hát. Đến trưa, Quan họ chủ mời Quan họ khách xơi cơm, đến chiều đưa bạn đi xem hội. Đến tối, cuộc hát chính thức diễn ra theo đúng lề lối Quan họ, kéo dài tới đêm khuya mới nghỉ.
Bên cạnh những hoạt động văn nghệ dân gian, làng Nhồi còn tổ chức những trò chơi như vật, chọi gà, cờ tướng thu hút đông người tham gia.