Hội làng Đống Cao

Đống Cao là một làng cổ, quần tụ trên một dải đất cao bên bờ sông Ngũ huyện, gần đường nối kinh đô Thăng Long với vùng biên giới phía bắc. Từ xa xưa, Đống Cao nổi tiếng trù phú, có nghề thủ công làm giấy lâu đời. Không chỉ  có nền kinh tế phát đạt mà Đống Cao còn là làng Quan họ gốc, có đời sống văn hóa phong phú. Đống Cao xưa có một ngôi đình, hai ngôi chùa và một ngôi đền. Đáng tiếc, trải qua thời gian, chiến tranh, các công trình kiến trúc này bị phá hủy, chỉ còn lại một ngôi đền được xây dựng từ thời Lê thờ Thành hoàng làng là đức Thánh Tam Giang. Ngày nay,  đình, chùa Đống Cao đã được nhân dân xây dựng lại nhằm gìn giữ truyền thống của ông cha.
Hằng năm, vào đầu tháng Giêng âm lịch, hội làng Đống Cao được mở ra. Hội xưa được tổ chức từ 8 đến 12 ngày vào những năm được mùa; thường niên hội được mở trong 3 ngày từ mồng 6 đến mồng 8 tháng Giêng. Hội diễn ra tại khu vực đình, chùa và đền. Theo lệ, dân làng Đống Cao rước thần về đình dự hội vào ngày 7 tháng Giêng. Sáng ngày 7 tháng Giêng, mọi người tập trung ở đình làng để làm lễ nghênh thần. Đám rước bắt đầu từ đình đến đền, đoàn rước tập trung tại đình, vào đình làm lễ xong thì xuất phát. Đi đầu là hàng chục lá cờ, trống chiêng, bát bửu, phường bát âm, tiếp đến là hương án, kiệu bát cống sơn son thiếp vàng. Đi sau là các cụ quan viên ăn mặc chỉnh tề trong trang phục ngày hội, cuối cùng là dân làng. Đám rước thong thả theo đường làng đến đền thờ Thành hoàng làng. Đến nơi, ông chủ tế dâng lên bàn thờ Đức Thánh mâm lễ vật gồm: Xôi, gà, trầu, rượu, hoa quả làm lễ Đức Thánh để rước bài vị Đức Thánh về đình. Đám rước lại lần lượt như cũ quay về đình làng, đến nơi ông chủ tế (ông đám) đưa bài vị của ngài vào hậu cung. Việc rước thần diễn ra trong buổi sáng, buổi chiều hôm đó tế lễ được cử hành. Bên chùa, các cụ bà làm lễ nhà Phật. Bên cạnh những nghi lễ, làng tổ chức các trò chơi như: Vật, chọi gà, cờ tướng, tổ tôm điếm, hát chèo, hát Quan họ.
Hát Quan họ là nét đặc sắc nhất ở Đống Cao. Cũng giống như các làng Quan họ khác, hát Quan họ ở hội Đống Cao có hai hình thức. Những bọn Quan họ kết bạn thì hát trong nhà, còn những tốp Quan họ đến xem hội thì góp vui hát ở ngoài trời, quanh chùa, sân đình. Hát Quan họ ở trong nhà chính là ngày hội của nam nữ trong làng. Gần đến ngày hội, họ cử người đi mời bạn kết nghĩa. Đó là các bọn Quan họ Khúc Toại, Yên Mẫn, Hòa Đình, Diềm, Lũng Giang. Từ tinh mơ ngày 7 tháng Giêng, các bọn Quan họ đã có mặt đầy đủ ở nhà chứa để chuẩn bị đón bạn. Các bọn Quan họ khách được Quan họ chủ đón mời ân cần, sau khi lễ phật, lễ thánh, mời bạn về nhà chứa. Vừa tới cổng nhà, Quan họ khách hát mừng bạn, mừng hội và Quan họ chủ hát đón nhời.
Cuộc hát chính thức khi đôi bên ngồi đối diện qua tràng kỷ. Họ hát đối đáp, thỉnh thoảng nói đệm vào như để làm sáng thêm ý câu hát... Đến trưa, Quan họ chủ mời khách xơi cơm bằng câu hát. Buổi chiều, Quan họ chủ mời khách trẩy hội. Tối lại hát tiếp, cho đến đêm khuya mới tạm nghỉ, đến hôm sau hát tiếp. Hát canh ở Đống Cao thường diễn ra trong ba, bốn đêm mới tan.