Hội làng Trà Xuyên

Trà Xuyên xưa còn gọi là làng Chọi hai, là một làng cổ nằm ở ven sông Ngũ Huyện, thuộc tổng Châm Khê, huyện Võ Giàng, nay là khu phố Trà Xuyên thuộc phường Khúc Xuyên, thành phố Bắc Ninh.

Trà Xuyên xưa còn gọi là làng Chọi hai, là một làng cổ nằm ở ven sông Ngũ Huyện, thuộc tổng Châm Khê, huyện Võ Giàng, nay là khu phố Trà Xuyên thuộc phường Khúc Xuyên, thành phố Bắc Ninh.
Đình Trà Xuyên thờ Đức Thánh Tam Giang, là một công trình kiến trúc cổ được xây dựng từ thời Lê (1762), có giá trị lớn bởi tài liệu, hiện vật phong phú bao gồm các câu đối, hoành phi, bài vị, ngai thờ, hương án... Trong đình còn lưu giữ 12 đạo sắc phong, sớm nhất vào năm 1810 và muộn nhất năm 1924.
Chùa Trà Xuyên có tên Nghinh Phúc tự, nằm cùng khuôn viên với đình. Trong chùa có hệ thống tượng Phật được làm bằng chất liệu gỗ, tạo tác đẹp. Chùa còn lưu giữ một quả chuông đồng lớn có đường kính 1m, ghi niên hiệu Cảnh Thịnh lục niên (1789). Đình, chùa Trà Xuyên được nhà nước công nhận là di tích lịch sử văn hóa.
Hàng năm ở Trà Xuyên có các tiết lệ: Kỷ niệm ngày sinh của Đức Thánh (5 tháng Giêng); Ngày giỗ Đức Thánh (10 tháng Tư âm lịch); Hội chùa (15 tháng Giêng). Trong đó ngày mồng 5 tháng Giêng là tiết lệ chính, làng mở hội lớn, kéo dài tới 10 ngày (từ mùng 4 đến 13 tháng Giêng) với những tục lệ rất đặc sắc, độc đáo như: đuổi cuốc, rước “Ông Ỷ”, trò múa rối cạn, hát Quan họ.
Hàng năm cứ vào mồng 4 Tết, cả làng náo nức vào hội, từ già đến trẻ nhất loạt mang gậy gộc, gạch đá đua nhau ném vào các bụi tre, bờ ao để đuổi cuốc. Lễ đuổi cuốc diễn ra trong vài tiếng buổi sáng, ai bắt được cuốc sẽ được thưởng. Tục này có ý nghĩa xua đuổi sự đen đủi, mong một năm mới tốt đẹp, may mắn.
 “Ông Ỷ” được coi là lợn thiêng và người nuôi lợn phải tuân theo nghi lễ bắt buộc của làng từ chọn giống, chăm sóc, nuôi dưỡng đặc biệt. Làng Trà Xuyên có 6 giáp, mỗi giáp có trách nhiệm nuôi một “Ông Ỷ”. Công việc này được chuẩn bị chu đáo từ đầu năm trước để đến ngày giã hội 13 tháng Giêng, gia chủ phải sửa lễ ngọt: xôi,  chè, oản, quả để đãi quan viên hàng giáp vào rước “Ông Ỷ”. Ông Ỷ được tắm gội sạch sẽ bằng nước gừng, sau đó được đưa vào cũi gỗ lim có bánh xe để đẩy để Quan viên hàng giáp rước ra nghè. Lễ rước tổ chức vui nhộn, có kiệu bát cống cùng siêu đao, bát bửu, phường bát âm... 6 “Ông Ỷ” được rước ra sân đình làm lễ Thánh. Lễ xong, các giáp đưa về giáp mình tổ chức ăn uống và chia phần. Riêng người nuôi “Ông Ý” thì được giáp thưởng một chân giò.
Hát Quan họ là một nội dung không thể thiếu trong hội Trà Xuyên. Trước đây ở Trà Xuyên có tới 6 bọn Quan họ, 3 bọn nam và 3 bọn nữ. Trước kỳ lễ hội hàng tháng, những thành viên của bọn Quan họ tụ tập thường xuyên ở nhà chứa để luyện tập bài bản cũng như các câu giao tiếp. Gần đến ngày hội, các bọn Quan họ cử người đi mời Quan họ bạn là các bọn nam, bọn nữ Đào Xá, Đống Cao, Xuân Đồng về dự hội và ca hát. Ban ngày, Quan họ chủ đưa Quan họ khách đi lễ chùa, lễ đình, xem hội. Chỉ đến tối hát canh mới được mở ra theo đúng lề lối Quan họ. Ngoài ra, trong dịp hội ở Trà Xuyên còn có các bọn Quan họ ở Khúc Toại, Châm Khê... đến xem hội. Họ gặp gỡ nhau và hát đối đáp với nhau ở cửa chùa, sườn đê.
Ngày 13 tháng Giêng là ngày giã hội, làng tổ chức trò múa rối cạn ở sân đình.