Khó khăn trong triển khai Luật Phòng chống tác hại thuốc lá

Luật Phòng chống tác hại thuốc lá (PCTHTL) có hiệu lực từ 1-5-2013. Thời gian qua, Chính phủ đã ban hành nhiều Nghị định hướng dẫn thi hành Luật, trong đó quy định rõ địa điểm cấm hút thuốc lá, việc xử phạt hành chính đối với hành vi vi phạm… Tuy nhiên trên thực tế, việc xử phạt đối với hành vi hút thuốc ở địa điểm cấm hút thuốc lá còn nhiều bất cập, dẫn đến hiệu quả giáo dục, răn đe thấp, tình trạng hút thuốc lá nơi công cộng như bến xe, nhà ga, thậm chí trong khuôn viên bệnh viện, trường học, nơi làm việc… vẫn diễn ra phổ biến.

Lễ hội Đền Đô không khói thuốc-một trong những hoạt động nổi bật trong công tác PCTHTL tỉnh Bắc Ninh.

Khó khăn đầu tiên là lực lượng thực thi công vụ còn mỏng. Theo quy định tại Nghị định số 176/2013/NĐ-CP thì thanh tra y tế, quản lý thị trường, chiến sĩ công an nhân dân đang thi hành công vụ và chủ tịch UBND cấp xã, phường có thẩm quyền xử phạt hành chính đối với hành vi hút thuốc lá tại địa điểm cấm, với mức xử phạt từ 100.000 đến 300.000 đồng. Thực tế cho thấy, lực lượng có thẩm quyền xử phạt như nói trên còn rất mỏng để có thể thường xuyên kiểm tra, phát hiện, xử lý các hành vi hút thuốc lá nơi công cộng. Thêm nữa, hành vi hút thuốc lá thường chỉ diễn ra trong một thời gian ngắn, người dân cũng chưa tích cực trong việc báo cho lực lượng chức năng khi phát hiện hành vi vi phạm nên việc phát hiện, xử lý càng khó khăn hơn. Quy định người vi phạm phải đến kho bạc để nộp phạt càng khiến việc xử phạt khó thực hiện,… Để giải quyết tình trạng này, bên cạnh việc nghiên cứu điều chỉnh quy định một cách hợp lý nhằm tăng cường lực lượng thực thi công vụ, nâng cao tính khả thi trong kiểm tra, xử phạt các hành vi hút thuốc nơi công cộng, cần chú trọng tổ chức các đợt cao điểm xử phạt, tập trung vào những địa bàn, địa điểm trọng điểm, đồng thời tuyên truyền sâu rộng kết quả kiểm tra, xử phạt để tác động vào ý thức người dân, nhất là những người còn hút thuốc.
Quy định về cấm hút thuốc lá ở nơi công cộng đã có hiệu lực khá lâu. Tuy nhiên, việc hút thuốc lá ở nơi công cộng vẫn diễn ra bình thường, không mấy chuyển biến so với trước, khi chưa có quy định cấm. Nhiều nơi người dân vẫn vô tư, tự nhiên hút thuốc ở nơi công cộng như xưa. Câu hỏi đặt ra là có phải người dân coi thường quy định về xử phạt hay các quy định về xử phạt trong việc cấm hút thuốc lá nơi công cộng là bất khả thi? Qua tìm hiểu thực tế nhiều người hút thuốc và không hút thuốc thì việc xử phạt hút thuốc là nơi công cộng chưa được triển khai bài bản, đồng bộ, nhiều quy định còn cứng nhắc nên việc triển khai gặp khó khăn. Ở đây ta chưa nói về khó khăn do phong tục, tập quán, thói quen của người dân... mà là trách nhiệm về phía các cơ quan chức năng.
Theo quy định về xử phạt là các cơ quan thanh tra liên ngành về y tế từ trung ương tới địa phương; cơ quan quản lý thị trường; cơ quan công an và UBND các cấp. Trong đó, thanh tra y tế là cơ quan chủ công nhưng theo phản ánh của một số địa phương thì lực lượng thanh tra y tế chưa được tăng cường, còn quá mỏng thiếu về số lượng và trang thiết bị, kinh phí để tuần tra, hoạt động. Bên cạnh đó, việc quy định thẩm quyền xử phạt của UBND các cấp, đó là quy định thẩm quyền chung theo hiện hành là Luật Xử lý vi phạm hành chính nhưng chưa có quy định cụ thể về cơ quan tham mưu, chịu trách nhiệm chính việc xử phạt hành vi hút thuốc lá nơi công cộng của cấp xã, phường, thị trấn nên rất lúng túng khó thực hiện. Ví dụ, xử phạt trong lĩnh vực an ninh trật tự thì có công an xã tham mưu, xử phạt trong chăn nuôi, thú y nông lâm ngư nghiệp có cán bộ nông nghiệp xã tham mưu, xử phạt trong lĩnh vực tư pháp có cán bộ tư pháp xã tham mưu,... nhưng xử phạt hút thuốc lá nơi công cộng ở cấp xã hiện chưa quy định người theo dõi, tham mưu, chịu trách nhiệm chính.
Ngoài ra, việc yêu cầu người bị phạt đến kho bạc nộp tiền phạt là bất hợp lý. Bởi vì, nếu yêu cầu mà người vi phạm bị lập biên bản vẫn không đến nộp phạt thì cơ quan chức năng cũng không có biện pháp xử lý. Lý do là các trường hợp vi phạm hành chính khác có thể tạm giữ tang vật, phương tiện, giấy phép hoặc các giấy tờ tùy thân,... chỉ khi đến nộp phạt có biên lai của kho bạc thì mới được giải quyết, trả lại giấy tờ, nhưng đối với việc vi phạm trong lĩnh vực thuốc lá thì,... không có gì để tạm giữ. Do đó, có thể nói là rất khó thực hiện, thậm chí là rất khó để thực hiện được.
Vì vậy, trước mắt cần tiếp tục tăng cường công tác giáo dục thuyết phục, tuyên truyền, vận động người dân chấp hành quy định cấm thuốc lá nơi công cộng. Tiếp đến cần sửa đổi một số quy định cứng nhắc về xử phạt hút thuốc lá nơi công cộng, theo đó cho phép cơ quan chức năng lập biên bản và xử phạt tại chổ các hành vi vi phạm. Bởi vì, yêu cầu người vi phạm phải đến kho bạc nộp phạt là rất khó thực hiện. Mặt khác, khi xử phạt tại chỗ sẽ có tác dụng răn đe, phòng ngừa và tính tuyên truyền, giáo dục cao trong cộng đồng dân cư. Ngoài ra, cần quy định cụ thể cơ quan chịu trách nhiệm theo dõi, quản lý, kiểm tra xử phạt về hành vi hút thuốc lá nơi công cộng, theo đó nên giao cho công an xã thực hiện nhiệm vụ này. Điều này sẽ giúp quy định của pháp luật đi vào thực tế cuộc sống, bảo vệ sức khỏe cộng đồng trước các hành vi vô ý thức của người hút thuốc nơi công cộng. Đồng thời, chứng minh được quy định về xử phạt hành vi hút thuốc là nơi công cộng là hoàn toàn khả thi, thể hiện sự nghiêm minh của pháp luật.
Để góp phần giảm tác hại của thuốc lá và nâng cao hiệu quả trong công tác PCTHTL trên địa bàn tỉnh, thiết nghĩ, ngoài việc đẩy mạnh công tác tuyên truyền, cần phải tăng cường công tác kiểm tra, xử phạt đối với các hành vi vi phạm trong lĩnh vực này; đồng thời, có biện pháp kiểm soát hoạt động mua bán thuốc lá. Mặt khác, cần nâng cao ý thức của đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức trong việc chấp hành Luật PCTHTL để từ đó có cơ sở vận động mọi tầng lớp nhân dân làm theo.