Khơi lại nét đẹp người quan họ

Từ đầu năm 2011, sau làng Lũng Giang (thị trấn Lim), CLB Quan họ làng Ngang Nội (Hiên Vân) là nơi thứ hai của huyện Tiên Du tổ chức giao lưu hát quan họ truyền thống với các làng kết nghĩa xưa Ngang Khám (Hiên Vân), Bịu Sim (Liên Bão); Đặng Xá (thành phố Bắc Ninh), nhằm khơi dậy nét đẹp và lối hát của người Quan họ cổ.

Gia đình bà Nguyễn Thị Đại (83 tuổi) từ xa xưa đã được nhiều người biết đến vì cả nhà đam mê hát quan họ và là địa điểm tổ chức hát canh. Được nghe hát ru bằng những làn điệu dân ca quan họ truyền thống từ tấm bé, lời ca ngọt ngào say đắm của người Quan họ đã ngấm vào huyết quản của bà. Tham dự buổi giao lưu hôm ấy càng làm bà nhớ lại những canh hát thâu đêm, ăn những món ăn đặc trưng của quan họ. Bà bảo, giao lưu không chỉ để học hát mà còn thấy được cái văn hoá, cái hay, cái đẹp trong cách ứng xử tế nhị, khéo léo nhưng lại thật chân tình, hiếu khách của người Quan họ. Ngày xưa, từ khi Quan họ làng Ngang kết chạ với Quan họ Đặng, mỗi khi vào dịp hội làng (25 tháng Giêng Âm lịch), ngày Cơm mới (12-9), hay có đám xá thì gia đình bà lại là nơi tiếp đón Quan họ bạn. Nam thanh nữ tú làng Ngang Nội lại dịu dàng lịch thiệp với khăn xếp, áo dài, ngân nga câu quan họ làm say lòng người. Những canh hát kéo dài thâu đêm ấy không bao giờ thiếu “Xôi vò, chè đường” độc đáo. Bấy giờ đời sống còn khó khăn, đường còn quý hiếm thì món chè đó chỉ làm mỗi khi đón khách Quan họ. Đường hoa mai được tán nhuyễn với trứng gà, rồi cho nước vừa khoảng đun sôi đến khi trứng nổi lên. Sau khi lọc qua bằng miếng vải mỏng, cho một chút bột đao, khuấy nhẹ và đều tay. Sau khi đun kỹ sẽ được một nồi chè trong vắt, sánh và không hề dính bát. Thêm vài hạt lạc rang đập dập, rắc lên trên. Đĩa xôi vò để ăn kèm với chè đường, làm nên món ăn thanh cảnh của người Quan họ. “Chỉ tiếc là, bây giờ không còn nhiều người biết cách làm nữa...”

Gia đình ông Nguyễn Đức Nhuận, bà Nguyễn Thị Bướm nổi tiếng khắp vùng có cả mấy thế hệ đều say mê hát chèo và quan họ. Từ khi CLB Quan họ làng Ngang Nội thành lập, ông Nhuận đã đảm nhiệm là “giảng viên” của lớp học hát mấy mùa hè rồi. Ý thức về giá trị và sự cần thiết phải gìn giữ vốn cổ của cha ông, ông Nhuận luôn trăn trở tìm cách để có thể truyền thụ lại câu hát, khơi gợi niềm say mê quan họ của thế hệ trẻ. Ông tâm sự: “Là một trong 49 làng quan họ gốc của vùng quê Bắc Ninh- Kinh Bắc, Ngang Nội tự hào khi có những bậc tiền bối từng là giảng viên, diễn viên của các đoàn nghệ thuật từ Trung ương đến địa phương như cố nghệ nhân Nguyễn Khắc Tâm, Giảng viên Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam; cụ Nguyễn Đức Sôi, giảng viên trường Văn hóa Nghệ thuật Hà Bắc; cụ Nguyễn Đức Siêu, Đoàn trưởng Đoàn dân ca Quan họ Bắc Ninh… Họ là những bậc thầy, có nhiều đóng góp trong việc gìn giữ, truyền dạy Quan họ lại cho các thế hệ sau. Thành quả ấy đã được thể hiện ở những giọng hát hay, nức tiếng gần xa của các nghệ sỹ như Thúy Cải, Thúy Hường, Quý Tráng, Lệ Ngải,... Ngày xưa, nhiều cụ hát hay lắm, đến thời chúng tôi đã bị mai một đi nhiều. Tôi vẫn nhớ như in ngày cố nghệ nhân Nguyễn Đức Sôi gọi tôi, ngỏ ý muốn gửi gắm, truyền lại những bài hát đó. Ngày này qua ngày khác, mỗi ngày học một bài, dần dần tôi hiểu được cái hay, cái đẹp trong từng lời hát rồi say mê lúc nào không biết. Làng tôi lại là làng quan họ cổ nên càng tự hào chúng tôi lại càng phải trân trọng giữ gìn vốn quý này. Ai mời chúng tôi cũng đi hát, ai đến chúng tôi cũng dạy. Nhiều thanh thiếu nhi có khả năng nhưng còn bận học, bận làm nên cả năm chỉ có mấy tháng hè để tranh thủ học. Nếu không truyền lại được cho thế hệ sau, khi chúng tôi không còn thì quan họ cũng mất, tiếc lắm!”.

Ông Ngô Xuân Toán, Giám đốc Trung tâm Văn hóa Thể thao huyện Tiên Du cho biết: “Theo khảo sát, hình thức Hát canh ở các nhà nghệ nhân có xu hướng mai một. Do đó, các CLB tổ chức giao lưu là rất đáng hoan nghênh. Ngay từ đầu năm, Phòng Văn hóa và Thông tin phối hợp với Trung tâm Văn hóa Tiên Du đề xuất với huyện, có cơ chế để khuyến khích động viên các CLB hoạt động và tổ chức nhiều hơn nữa những buổi giao lưu. Đặc biệt, cùng với việc tăng cường công tác truyền dạy từ các nghệ nhân quan họ cho các cháu thiếu nhi, tới đây chúng tôi sẽ phối hợp với Phòng Giáo dục - Đào tạo Tiên Du đưa dân ca Quan họ vào giảng dạy thí điểm ở một số trường học. Bởi từ khi Quan họ Bắc Ninh được UNESCO công nhận là “Di sản Văn hóa phi vật thể đại diện nhân loại” thì việc gìn giữ và bảo tồn văn hóa quan họ không chỉ là góp phần gìn giữ kho báu của quê hương Kinh Bắc, của đất nước ta mà là gìn giữ tài sản chung của thế giới”.

Bài, ảnh: Thu Huyền