Làng Đại học bên sông Cầu

Vọng Nguyệt là ngôi làng cổ mang đặc trưng của vùng đồng bằng Bắc bộ, nằm bên bờ con sông Cầu thơ mộng, thuộc xã Tam Giang, huyện Yên Phong.

Từ thời phong kiến, cả sử nước lẫn sử làng đều ghi danh Vọng Nguyệt là vùng đất tiêu biểu về truyền thống hiếu học và khoa bảng. Trong đó nổi tiếng nhất là dòng họ Ngô lệnh tộc có 5 đời liên tiếp đăng khoa Tiến sỹ. Truyền thống đáng tự hào ấy vẫn được các thế hệ cháu con dòng Ngô lệnh tộc trao truyền đến hôm nay. Minh chứng rõ nhất là nhà thờ tổ họ Ngô với nhiều hiện vật giá trị đã vinh dự được công nhận là Di tích lịch sử văn hóa Quốc gia. Hiện nay, ngoài dòng Ngô lệnh tộc, Vọng Nguyệt còn 13 dòng họ khác cả cũ và mới, mỗi dòng họ đều có nét riêng nhưng giống nhau ở tinh thần hiếu học, biết bảo ban, khuyến khích con cháu nối nghiệp cha anh vươn lên bằng con đường học vấn.

Điển hình có nhà giáo Nguyễn Lệ, một người con Vọng Nguyệt về nghỉ hưu từ mấy chục năm nay nhưng vẫn tâm huyết với sự nghiệp khuyến học, khuyến tài. Chính công việc “thổi tù và hàng tổng” đã biến ông thành người viết sử và rất thạo sử làng, nhất là lịch sử giáo dục của quê hương Vọng Nguyệt.

Ông lý giải lẫn lập luận rằng, sở dĩ phong trào khuyến học của Vọng Nguyệt được lưu danh, trao truyền vì ở thời nào cũng có những tấm gương tiêu biểu chăm lo sự nghiệp trồng người cho gia đình, dòng họ thậm chí cho cả làng. Ngay trong những năm đất nước còn chiến tranh (1962), sư trụ trì chùa làng ủng hộ 5 chỉ vàng và tiền mặt xây trường cấp II cho con em xã Tam Giang. Cụ Ngô Quý Thạc hàng chục năm liền tham gia ban bảo trợ học đường, làm cầu nối cho địa phương, gia đình và nhà trường động viên con em quê hương say mê học tập. Đại tá Chu Văn Bút, cán bộ tiền khởi nghĩa, nghỉ hưu từ năm 1986 chủ động phối hợp với nhà trường tổ chức hội phụ huynh học sinh thôn Vọng Nguyệt chăm lo việc học cho các cháu, được các bậc phụ huynh nhiệt tình hưởng ứng. Cụ là tấm gương tiêu biểu đi đầu ủng hộ quỹ khuyến học của làng. Hiện nay, ở tuổi 93 trở thành cụ Thượng của làng, cựu binh Chu Văn Bút vẫn cần mẫn với phong trào khuyến học, khuyến tài của làng quê Vọng Nguyệt.

Cổng làng Vọng Nguyệt

Là địa phương giàu truyền thống hiếu học, từ năm 1995, Hội (hoặc Ban) khuyến học Vọng Nguyệt được thành lập và hoạt động rất hiệu quả. Hội trưởng đầu tiên là một lão thành cách mạng uy tín của thôn, cụ Chu Văn Thanh. Theo gương cụ Thanh, những người kế tiếp luôn hết lòng chăm lo, khuyến khích để phong trào thi đua khuyến học, khuyến tài của Vọng Nguyệt phát triển đi lên.

Theo các mục tiêu chung của công tác khuyến học, Ban khuyến học thôn Vọng Nguyệt luôn quan tâm phát triển số lượng hội viên, làm nòng cốt đẩy mạnh phong trào thi đua xây dựng các gia đình hiếu học và dòng họ hiếu học.

Về số lượng hội viên, khi mới thành lập Ban khuyến học thôn từ 279 hội viên, đến nay toàn thôn có 975 gia đình thì mỗi gia đình có ít nhất 1 người là hội viên khuyến học, đạt 100%. Những gia đình mới chuyển về Vọng Nguyệt làm ăn sinh sống cũng tự nguyện cử thành viên gia nhập tổ chức khuyến học thôn.

Phong trào xây dựng gia đình hiếu học được khởi xướng từ năm 2003, lúc đầu có 72 gia đình đăng ký, cuối năm tổng kết có 64 gia đình đạt danh hiệu trên, chiếm 89%. Đến nay, năm nào Vọng Nguyệt cũng có số lượng đông đảo các gia đình đăng ký xây dựng gia đình hiếu học với tỷ lệ đạt chiếm từ 90 đến 95%.

Về phong trào xây dựng dòng họ hiếu học, đất Vọng Nguyệt xưa có 10 dòng họ trong đó nổi tiếng nhất là dòng Ngô Lệnh tộc hiện nay vẫn phát huy tốt truyền thống khoa bảng. Thời nay thôn thu nạp thêm 4 dòng họ mới. Cả 14 dòng họ đều thi đua học tập lẫn nhau tạo thành phong trào sâu rộng, điểm sáng của xã, huyện và tỉnh về phong trào khuyến học khuyến tài và xây dựng xã hội học tập.

Ngày nay, nếu nói Bắc Ninh hoặc Yên Phong là vùng đất học thì trong bức tranh chung đó, ngôi làng cổ Vọng Nguyệt luôn xứng danh là điểm sáng tiêu biểu tô đậm thêm truyền thống tốt đẹp của quê hương. Chả thế mà từ nhiều năm nay, Vọng Nguyệt vẫn được báo chí ngợi ca như một “Làng Đại học bên sông Cầu”.