Làng nghề đúc đồng Đào Viên

Thuận Thành vốn nổi tiếng với nhiều làng nghề truyền thống như: Tranh Đông Hồ, rối nước Đồng Ngư, gốm Luy Lâu… và đặc biệt là bí quyết đúc đồng liền khối, gắn với tên tuổi ông tổ nghề Nguyễn Minh Không của thôn Đào Viên (xã Nguyệt Đức).

Theo lịch sử, khoảng năm 1428-1527 (triều Lê), Đào Viên đã cùng 4 làng Đông Mai, Điện Tiền, Châu Mỹ, Long Thượng (Hưng Yên) vốn có nghề đúc đồng được triều đình gọi về Thăng Long lập trường đúc tiền và đồ thờ. Tại đây, họ sinh cơ lập nghiệp, tạo dựng làng mới lấy tên là Ngũ Xã, để ghi nhớ quê gốc của mình. Về sau làng tổ chức thành phường nghề riêng, gọi là phường đúc đồng Ngũ Xã (nay là phố Ngũ Xã, thuộc quận Ba Đình-Hà Nội). Đến nay, cả Đào Viên và Ngũ Xã đều thờ chung ông tổ nghề là Nguyễn Minh Không, tên tự là Lý Triều Quốc Sư...

Qua các văn bia và niên hiệu năm tháng được khắc trên những quả chuông cổ, khoảng năm 1915, Đào Viên còn có nghệ nhân đúc đồng giỏi được nhà vua triệu vào Huế đúc các đồ thờ và cánh cửa triều đình. Hay cụ Đỗ Văn Tài, đúc đồng rất giỏi được triều đình ban tặng danh hiệu Hàn lâm, ngày sau con cháu thường gọi cụ là Hàn Tài.

Làng nghề Đào Viên trước năm 1954 là nơi kinh tế phồn thịnh, giao lưu buôn bán với các khu vực: Hà Nội, Hải Phòng, Hải Dương, Nam Định... Các nghệ nhân quê Đào Viên như Đỗ Văn Hiếu, Đỗ Văn Tuỳ, Ngô Thị Đam đã đúc tượng Đại Di Đà chùa Ngũ Xã cao 10m, nặng 17 tấn. Cụ Cửu Chính đúc 3 pho tượng lớn ở chùa Hàm Long ngày nay vẫn còn lưu giữ.

Tại làng quê, hiện còn thờ 2 pho tượng Thành hoàng làng, 2 quả chuông to khoảng 200 kg và các đồ thờ khác tại đình, chùa đều do chính tay các nghệ nhân của thôn sáng tác... Đây là giai đoạn cực thịnh của làng nghề đúc đồng Đào Viên với những thế hệ nghệ nhân nức tiếng về tài đúc đồng liền khối.

Trải qua 2 cuộc kháng chiến, làng nghề đình đốn cho đến đầu năm 2000 mới khôi phục. Với sự tác động của các cụ cao niên, nhiều nghệ nhân đi xa quê đã về góp sức, truyền nghề cho lớp trẻ mở lại lò đúc truyền thống. Nhưng sự hồi sinh chỉ mang tính rời rạc, gắng gượng trên quy mô nhỏ bé do gặp khó khăn về vốn, nguồn lao động có tay nghề và thị trường tiêu thụ. Phần lớn các hộ còn lò đúc đều làm thuê theo số lượng hàng đặt trước. Sản phẩm đến tay người tiêu dùng Hà Nội, Hải Phòng, Nam Định, Hưng Yên... nhưng đều mang những tên khác, không phải Đào Viên thủa nào.

Trong chiến lược đầu tư phát triển lĩnh vực CN-TTCN của huyện Thuận Thành, đúc đồng Đào Viên cũng là một trong những làng nghề cần khôi phục giá trị truyền thống. Tuy nhiên, mở hướng khơi dậy sức sống của lịch sử, bản sắc làng nghề Đào Viên từ đâu - vẫn là điều trăn trở của chính quyền và người dân địa phương.