Làng Ngo

Làng Ngo tên chữ là Bình Ngô, là đơn vị cấp xã của huyện Gia Bình. Thời Hậu Lê xã Bình Ngô chia tách thành 3 đơn vị cấp xã là Bình Ngô, Yên Ngô và Thường Vũ. Sau năm 1945 thành lập xã An Bình thì đơn vị cấp xã cũ chuyển thành đơn vị cấp thôn, xã Bình Ngô lại chia tách thành 3 thôn là Bình Ngô Đường, Bình Ngô Giữa và Bình Ngô Chợ. Như vậy xã Bình Ngô thời Lê Thánh Tông đến nay là 5 thôn thuộc xã An Bình nhưng gọi theo tên nôm vẫn là Ngo (5 Ngo 4 Bưởi của tổng Bình Ngô cũ). Từ năm 1980 xã An Bình thuộc huyện Thuận Thành.

Làng Ngo là làng Việt cổ nằm trong vùng trung tâm văn hoá Việt. Dấu tích thời mở nước còn lại là đình và đền thờ các thế hệ vua Hùng với bản Ngọc phả xác định Kinh Dương Vương là đời Hùng Vương thứ nhất, Lạc Long Quân là đời Hùng Vương thứ hai. Hùng Quốc Vương con trưởng Lạc Long Quân lên kế vị là đời Hùng Vương thứ ba. Theo truyền thuyết địa phương thì thời trẻ Hùng Quốc Vương còn ở trên đất Long Động, tức làng Ngo bây giờ, sau khi lên ngôi mới dời đô lên núi Nghĩa Lĩnh. Cho đến tận ngày nay người dân địa phương vẫn có tục kiêng hèm, gọi chệch từ lạc thành lược.

Làng Ngo được sách cổ gọi là đất văn học, tức là đất có truyền thống hiếu học và khoa bảng, trọng lễ nghĩa. Người đầu tiên đỗ đại khoa là Nguyễn Đạt Tế, đỗ tiến sĩ khoa 1466. Người đỗ đại khoa cuối cùng là Nguyễn Chính, đỗ hoàng giáp năm 1844. Tổng số có 6 vị đỗ đại khoa, trong đó lập kỉ lục duy nhất cả nước một làng có 2 trạng nguyên là Nguyễn Quang Bật đỗ năm 1484 và Nguyễn Lượng Thái đỗ năm 1553. Ngoài ra còn nhiều người đỗ cử nhân, tú tài khác. Trạng nguyên Nguyễn Quang Bật là thành viên Tao Đàn, làm quan đến chức Đô Ngự sử phụ chính phò lập Túc Tông. Một nhánh hậu duệ trạng Bật định cư ở Đại Mão sau này khá đỗ đạt, nhiều người thành danh như các cử nhân Đỗ Dư, Đỗ Trọng Vĩ, Đỗ Tuấn Anh, Lê Minh Nghĩa... Di tích Văn chỉ huyện Gia Bình đặt ở làng Ngo chính là một sự ghi nhận và trân trọng đất văn học của những học giả thời xưa.

Thời Lê Trung Hưng làng Ngo có danh tướng Phổ quận công Vương Châu, được dân làng tôn gọi là Cụ già khai quốc và thờ làm hậu thần. Thời Hậu Lê có Nho Bồng tham gia khởi nghĩa Nguyễn Cừ Nguyễn Tuyển bày trận tại Bình Ngô đánh bại quân triều đình do danh tướng Chinh đông đại nguyên soái Nguyễn Đức Uông chỉ huy. Trong phong trào Cần Vương làng Ngo có tướng Đốc Tít tham gia lãnh đạo phong trào Tam tỉnh nghĩa đoàn cùng Nguyễn Thiện Thuật, Nguyễn Cao lập căn cứ chống Pháp. Làng Ngo là địa phương sớm có phong trào cách mạng. Chính quyền cách mạng thành lập ngay sau ngày giành độc lập đã động viên sức người sức của cho cuộc kháng chiến trường kỳ sau đó. Làng Ngo luôn là căn cứ mạnh của huyện. Địa đạo cũng được xây dựng sớm ở đây phục vụ chiến đấu.

Ngày nay làng Ngo vừa chú trọng phát triển nông nghiệp vừa đẩy mạnh phát triển nghề phụ, là địa phương có nhiều thành tựu trong thời kỳ đổi mới. Cả 5 thôn đều đã xây được nhà văn hoá đa năng, bê tông hoá đường giao thông, nhiều hộ xây được nhà kiên cố. Phong trào xây dựng nếp sống văn minh tiết kiệm, xây dựng quy chế dân chủ ở cơ sở đều chủ động từ sớm trước cả khi có chỉ thị của trên nên đã là đơn vị điểm của tỉnh trong việc triển khai các Chỉ thị 27 và 30 của Bộ Chính trị. Các loại hình câu lạc bộ hoạt động nhằm đáp ứng nhu cầu văn hoá ngày càng cao của nhân dân luôn được lãnh đạo địa phương quan tâm phát triển như các Câu lạc bộ Hán Nôm, Cờ tướng, Đàn và hát dân ca, Câu lạc bộ diều sáo và chim bồ câu bay, Câu lạc bộ dưỡng sinh, Hội sinh vật cảnh... Làng Ngo hôm nay phát triển toàn diện và vẫn luôn phát huy được truyền thống văn hiến của quê hương, giữ gìn được bản sắc làng Việt cổ trong thời kì hội nhập quốc tế.

Vương Tâm Chiến

Thường Vũ, An Bình, Thuận Thành