Làng tiến sĩ thời nay

Số lượng Tiến sĩ của làng tập trung chủ yếu vào dòng họ Nguyễn với 18 Tiến sĩ. Cụ Nguyễn Nhân Tiên-hậu duệ đời thứ 17, năm nay 86 tuổi, trưởng Ban đại diện dòng họ Nguyễn, Kim Đôi cho biết: Thuỷ tổ họ Nguyễn, Kim Đôi là bà Hoàng Thị Hay (quê ở vùng Bạch Nhạn, Phả Lại, Hải Dương) một người mẹ mẫu mực trong việc nuôi dạy con cái nên người. 5 người con trai của bà đều lần lượt đỗ Tiến sĩ và trở thành những quan đại thần dưới triều Lê. Khoa thi năm Bính Tuất 1466, hai anh em Nguyễn Nhân Bỉ sinh 1448 và Nguyễn Nhân Thiếp sinh 1452 cùng đỗ Tiến sĩ, được bổ nhiệm làm Thái Nguyên Tham ngự và Lại Bộ Thượng thư Đông các học sỹ. Tiếp đó là Nguyễn Nhân Bồng sinh 1450, đỗ khoa Kỷ Sửu 1469, làm Lễ Bộ tả thị lang, hội viên Hội Tao đàn nhị thập bát tú do vua Lê Thánh Tông sáng lập; Nguyễn Nhân Dự sinh 1456, đỗ khoa Nhâm Thìn 1472, giữ chức Hiến sát sứ và người em út Nguyễn Nhân Đạc sinh 1457, đỗ khoa Ất Mùi 1475, giữ chức Hàn lâm Viện kiểm thảo.

Khởi phát từ một gia đình nghèo hiếu học, năm anh em họ Nguyễn đã làm rạng danh công đức tổ tiên. Họ chính là người đặt những viên gạch hồng đầu tiên xây lên “Làng Tiến sĩ” Kim Đôi, mang về cho quê hương 8 chữ vàng “Kim Đôi gia thế, chu tử mãn triều” do vua Lê Thánh Tông ban tặng. Bia Minh thế hệ còn lưu giữ trong Từ đường họ Nguyễn đã ghi “Thanh tiền trúng tuyển nhân gian thiểu; Hoàng bảng thư danh bản tộc ta”, có nghĩa là “Ngày xưa nhà nghèo chỉ có tiền kẽm rỉ xanh mà đi thi đỗ đạt cao thật hiếm có trong nhân gian, nhưng được ghi tên bảng vàng thì họ ta có rất nhiều”. Tổ tiên làm quan cao chức trọng nhưng vẫn giữ gìn bồi đắp nhân đức, làm nhiều điều lành hiền phúc hậu nên con cháu dòng dõi được vinh hiển muôn đời. Từ nền tảng khoa danh, con cháu Nguyễn tộc Kim Đôi tiếp tục ghi tên mình trong bảng vàng khoa cử.

Hoạn lộ hanh thông của con cháu Nguyễn tộc Kim Đôi hiển vinh rộng mở trải mấy trăm năm rồi cũng dần khép lại. Ông Nguyễn Quang Tiềm-thành viên Ban đại diện dòng họ Nguyễn cho biết, đến giờ người làng Kim vẫn còn lưu truyền giai thoại về sự gián đoạn bước đường khoa cử của dòng tộc. Chuyện rằng từ thời bà Hoàng Thị Hay đã có lời sấm truyền “Bạch nhạn sinh mao anh hào tận”. Có nghĩa rằng nếu bãi cát vùng Bạch nhạn còn sinh sôi thì đường hoạn lộ của con cháu họ Nguyễn mãi hanh thông. Thời gian dâu bể, bãi Bạch nhạn xưa đã dần thành làng mạc, dân cư đông đúc. Và linh ứng lời sấm truyền, sự học của con cháu họ Nguyễn cũng dần thoái trào kể từ sau vị Tiến sĩ thứ 18 Nguyễn Quốc Quang đỗ khoa Canh Thìn 1700.

Gần ba thế kỷ trôi qua, lời sấm truyền thuở trước rồi cũng dần được hoá giải bởi chính lực học cùng quyết tâm nhân lên truyền thống cha ông của con cháu họ Nguyễn. Vào ngày giỗ Tổ 28-2 Âm lịch năm Canh Dần (tức ngày 12-4-2010), lần đầu tiên Ban đại diện Nguyễn tộc đã tổ chức lễ vinh danh con cháu là Thạc sĩ, Tiến sĩ trong nền giáo dục quốc dân hiện đại. Tham dự buổi lễ trọng hôm ấy có đại diện Hội Khuyến học tỉnh Bắc Ninh và các Thạc sĩ, Tiến sĩ về “vinh quy bái Tổ”. Cụ Nguyễn Nhân Tiên phấn khởi cho biết, dòng họ hiện có 3 Tiến sĩ là Nguyễn Việt Huyến sinh 1940- Tiến sĩ Hoá học; Nguyễn Sỹ Thuận và Nguyễn Thị Diệu Thư sinh năm 1975 cùng chuyên ngành Tin học. Ngoài ra còn có 8 người trình độ Thạc sĩ các chuyên ngành Quản lý kinh tế, Sư phạm kỹ thuật, Sử học, Hoá học, Kiến trúc, Quan hệ kinh tế quốc tế và Y học dân tộc. Đó là chưa kể hàng trăm người đỗ Cử nhân qua nhiều năm.

Trải ba trăm năm lại ló rạng truyền nhân. Dẫu rằng ngày nay bước đường khoa cử đạt được còn khiêm tốn, song nói như cụ Nguyễn Nhân Tiên, con cháu họ Nguyễn vẫn có thể tự hào rằng họ đang viết tiếp những mốc son truyền thống của cha ông; xứng với đôi câu đối còn được trao truyền qua bức Hoành phi trong nhà thờ Tổ “Kim bảng thạch bi truyền vọng tộc; Hiên xa tứ mã xứng cao môn”.

Bài, ảnh: Duy Cảnh