Màu thiền

Tuy là tay máy nghiệp dư nhưng Thoa chụp ảnh rất có gu. Những bức ảnh với nhiều góc độ khác nhau, từ mái ngói rêu phong với đầu đao cong vút dưới ánh nắng lấp lánh hay những mảng rêu xanh dưới chân nghê đá, những cụ già áo nâu, chân đất thành kính trước bức tượng phật,… Tất cả đều ánh lên một màu sắc cổ kính, thanh tịnh mà nếu cần được định danh bằng một cái tên cụ thể, ta có thể gọi nó là “Màu thiền”.
Thoa cười sung sướng: “Các di tích cổ kính mà cha ông để lại, chứa vết dấu thời gian và triết lý nhân sinh. Để tìm được những bức ảnh cho ra màu thiền thì tôi không bao giờ đến những chùa mới xây to, đẹp, lập kỷ lục này kia mà chỉ đến những ngôi chùa cổ để lấy được những hình ảnh nguyên sơ nhất, đẹp nhất.”
Thoa là vậy, yêu cái đẹp, nhất là những cái đẹp nguyên sơ. Cô ấy từng nhiều lần phàn nàn về việc một số chùa chiền đã được trùng tu, tôn tạo quá đà hoặc chuộng sử dụng những đồ trang trí  mới làm mất đi vẻ cổ kính, đại loại như: di tích này dùng cánh cổng inox sáng choang làm hỏng hết cả tính thẩm mỹ của tổng thể; di tích kia trang trí những cây hoa giả sặc sỡ chạy khắp bờ ao quanh ngôi chùa cổ kính chỉ để phục vụ nhu cầu của những người thích đến chùa chụp ảnh tự sướng hơn là đi hành lễ… Rồi Thoa lại băn khoăn “Liệu tôi có cực đoan quá không khi cứ khăng khăng về việc các ngôi chùa phải giữ được màu thiền, bạn nhỉ?”  
Câu hỏi của Thoa gợi tôi nhớ đến một bài báo trên Tuổi trẻ năm 2018 viết về nhiếp ảnh gia người Pháp Nicolas Cornet - người đã đi khắp Việt Nam để chụp ảnh chùa chiền. Trong hơn 30 năm, ông đã đi đến rất nhiều đền, chùa ở cả ba miền Bắc, Trung, Nam. Năm 2018 ông cho ra mắt cuốn sách ảnh Chùa Việt Nam với 20.000 bức ảnh, chụp 31 ngôi chùa ở Việt Nam. Nhiếp ảnh gia này cho biết: “Trong hành trình đi từ Bắc vào Nam, những nơi tôi thấy đẹp nhất chính là chùa chiền. Thông qua cuốn sách Chùa Việt Nam tôi muốn ghi lại hình ảnh những ngôi chùa trước khi chúng bị tu bổ, nói chính xác hơn là làm mới lại. Tôi muốn lưu lại hình ảnh những ngôi chùa để con tôi, con bạn, trẻ em Việt Nam sau này biết chùa Việt Nam đã từng như thế.”
Tôi lại nhớ khoảng 40 năm trước, khi đó tôi còn nhỏ, theo bà đi họp dân,  được nghe người lớn bàn chuyện tu sửa chùa làng. Một số người đòi phá chùa để xây lại to hơn, đẹp hơn. Tuy nhiên, nhiều người kiên quyết đòi giữ lại chùa cổ nhằm lưu giữ giá trị văn hóa cha ông để lại. Sau đó, làng chỉ sửa chữa, tôn tạo chùa cho chắc chắn, khang trang hơn. Nhờ vậy, ngày nay chùa làng tôi vẫn giữ được mái ngói rêu phong cổ kính với những pho tượng phật bằng đất nung chân chất, bình dị như hạt lúa, củ khoai, như chính tâm hồn thuần phác của dân làng. Mỗi khi đứng trước những pho tượng bằng đất nung nhuốm màu thời gian, tôi lại nhớ đến những câu thơ của nhà thơ Tiến Đạt: “Những ông thiện, ác đều mang mặt nạ/Chỉ loài nghê là mang chính mặt mình/Duy con biết điều này là sự thật/Vì chúng con đời mẹ mở trang kinh”.
Những ngôi cổ tự đã trải qua bao thăng trầm dâu bể, mỗi mái ngói, tường rêu, mỗi pho tượng phật nhuốm màu thời gian đều chứa đựng trong mình những tinh hoa văn hóa dân tộc. Không riêng mình Thoa hay nhiếp ảnh gia Pháp Nicolas Cornet mà cả tôi và nhiều người khác nữa luôn trân quý nét riêng đặc sắc của những ngôi cổ tự ấy, nơi mà con người ta được đắm mình trong không gian tràn ngập  màu thiền thân thuộc và quý giá để thấy tâm hồn thật thanh tịnh, an yên.