Mưa xuân - bản đính ước của mùa

Cứ mỗi mùa xuân về, tôi lại nhớ Nguyễn Bính, nhớ “Mưa xuân”. Đất trời nôn nao trong màn mưa bụi mờ và lòng người dường như cũng dịu lại, xao xuyến và thiết tha. “Mưa xuân” vẽ lên bức tranh của một làng quê yên ả, thanh bình. Ở đó có hội làng, có nỗi lòng của người con gái đang tuổi cập kê. Có một câu chuyện không biết có thể gọi “chuyện tình”, để lại bao vấn vương và xúc cảm.

“Mưa xuân” nằm trong tập “Lỡ bước sang ngang” (1936) - tập thơ đầu tiên và cũng là tập thơ xuất sắc của thi nhân. Bài thơ cũng là một trong những bài thơ đầu tiên đầy ấn tượng.
 Như một câu chuyện, hoàn toàn có thể diễn xuôi, có nhân vật, có tình tiết, có cốt truyện, có không khí, có diễn biến và có cả cao trào. 
Và câu chuyện ấy bắt đầu bằng một khung cảnh thật êm đềm: 
Em là con gái trong khung cửi
Dệt lụa quanh năm với mẹ già
Lòng trẻ còn như cây lụa trắng

Mẹ già chưa bán chợ làng xa.
Một vài nét thôi mà phác họa cả không gian, nhịp sống của những làng quê một thuở; cả gia cảnh và tâm hồn của một cô gái mới lớn - sự tài tình của Nguyễn Bính là ở chỗ đó. Để rồi, mạch truyện được gợi mở đầy hứa hẹn:
Bữa ấy mưa xuân phơi phới bay
Hoa xoan lớp lớp rụng vơi đầy
Hội chèo làng Đặng đi ngang ngõ
Mẹ bảo: “Thôn Đoài hát tối nay”.
Mưa xuân về, mang theo cả niềm hân hoan, rạo rực. Ta bắt gặp nét đặc trưng của làng quê Bắc Bộ trong tiết giao hòa không thể lẫn. Chỉ có thể là Bắc Bộ mới có tiết mưa phơi phới như có như không, thu cả đất trời vào trong tấm áo choàng khổng lồ mờ ảo.Trong tấm áo ấy, lại càng dễ mềm lòng hơn khi có lớp lớp hoa xoan rơi rụng. Cảnh sắc êm đềm là vậy, bỗng nhộn nhịp khi tiếng trống chèo xuất hiện, và lời mẹ thông báo một sự kiện: “thôn Đoài hát tối nay”.

Ở thôn quê xưa, những ngày lễ hội là những dịp sôi động đặc biệt và những gánh chèo làm bừng lên sức sống sâu xa tiềm ẩn của cộng đồng và của mỗi cá nhân. 
Chỉ một lời thông báo thôi mà mở ra bao dự cảm, bao đợi chờ, háo hức, tưởng cả một năm dài đằng đẵng thu gọn trong lời thông báo ấy. Đặc biệt hơn, với một cô gái vốn “còn như cây lụa trắng”, vào mùa xuân này bỗng bắt gặp sợi tơ trời vương vấn, đã bắt đầu biết vẩn vơ và thương nhớ , đã biết mong chờ đêm hát chèo để ngóng cuộc hẹn hò chưa chính thức.
Còn gì đáng yêu hơn khi hạt mầm tình yêu nảy nở giữa mùa xuân, cái mầm ấy cựa quậy như muốn bật tung lớp vỏ để lớn dậy. Tâm tư của một cô gái chớm yêu, đang yêu được diễn tả tinh tế và sống động làm sao.    
Lòng thấy giăng tơ một mối tình
Em ngừng thoi lại giữa tay xinh
Hình như hai má em bừng đỏ
Có lẽ là em nghĩ đến anh.
“Có lẽ” - sự e ngại của một cô gái lần đầu bắt gặp tình yêu sao mà dễ thương đến vậy! Nhớ đến mức đang quay tơ phải “ngừng tay lại” mà vẫn không dám nhận, chỉ thẹn thùng “bừng đỏ” hai gò má và tự chất vấn lòng. Nhưng tình yêu - đặc biệt là tình yêu mới nhen bao giờ cũng có sức mạnh ạt ào khó cưỡng, đó là lí do vì sao vừa mới buổi chiều còn e dè thế, đến tối  khi “hàng xóm đã lên đèn”, công việc dã xong xuôi, cô lại xông pha và bạo dạn lạ lùng:
Em xin phép mẹ, vội vàng đi
Mẹ bảo xem về kể mẹ nghe.
Mưa bụi nên em không ướt áo
Thôn Đoài cách có một thôi đê.
Tiếng trống chèo hay tiếng gọi của tình yêu thúc giục bước chân cô? Hình ảnh của anh choán hết, che mờ mưa bụi và cô “mải tìm anh” đến “chẳng thiết xem”. Vậy là, tiếng hát chèo - dù hấp dẫn và đáng mong chờ cũng chỉ là cái cớ để cho cái tình nhen lên và rạo rực.
Nhưng càng rạo rực, càng mong chờ, mong ngóng, hi vọng lại càng bẽ bàng khi: “chờ mãi anh sang anh chẳng sang”. Hóa ra: “Năm tao bảy tuyết anh hò hẹn” cũng chỉ là lời “chót lưỡi đầu môi”, là lời nói ngẫu hứng của đàn ông. Chỉ là câu nói vui, câu nói vu vơ giữa đám hát bên làng, anh có thể nói với biết bao người rồi lại quên ngay, chỉ có em - cô gái trong trắng ngây thơ lần đầu bước và lãnh địa yêu đương, cứ đắm chìm và ôm ấp mộng tưởng. Khiến cô gác lại mọi thứ khi tiếng lòng lên tiếng, từ công việc quen thuộc hằng ngày đến những người bạn gắn bó: Thoi ngà, giường cửi… Mùa xuân tưởng rực rỡ khi lấp lánh ánh sáng tình yêu thì bỗng trở lại với nhịp điệu cũ càng, quen thuộc; bởi cô gái đã nhìn cảnh vật với một tâm trạng khác: Mưa không còn “phơi phới” mà “nặng hạt”, rồi “ngại bay”, hoa xoan không còn lớp lớp rụng thành thảm mà đã nát dưới gót giày, hội chèo không phải đến qua ngõ mà “về ngang ngõ”. Bởi một điều “mùa xuân đã cạn ngày”.
Xuân đã cạn và lòng cô đã lắng lại, đã dịu đi cảm giác buồn tủi, giận hờn. Cuộc sống của cô lại đều đặn như guồng quay sợi  cô quay mỗi ngày, mỗi buổi. Nhưng lụa trắng trong lòng cô đã có thêm những sắc màu mới, có vui, có buồn, có giận, có thương… thêm nhiều dư vị. 
Đầu mùa xuân cô háo hức với những cảm xúc tinh khôi và ngọt ngào; cuối mùa, khi “Mưa xuân đã ngại bay”, cô lặng lẽ với những câu hỏi:
Anh ạ! Mùa xuân đã cạn ngày
Bao giờ em mới gặp anh đây?
Bao giờ hội Đặng đi ngang ngõ
Để mẹ em rằng hát tối nay?
Buồn đấy mà không chán nản, sầu não. Cái ý vị của thứ tình cảm mới chớm ở người con gái dịu dàng, sâu sắc cũng thật nhẹ nhàng thấm thía. Thất vọng mà vẫn mềm mỏng, trách móc cũng chỉ bâng quơ: Thế mà, để cả, anh ạ, bao giờ, để mẹ…
Đó là bởi tâm hồn trong trắng của cô hay tại bởi mùa xuân - mùa của mong chờ và hi vọng. Và dù đã cạn ngày ở năm nay thì rồi sẽ trở lại đầy đặn vào năm sau, lại trở về mưa bụi, hoa xoan, tiếng trống chèo vang vọng. Và khi đó, biết đâu lại nảy nở một mối tình mà anh sẽ không còn lỡ hẹn, không để “Cả mùa xuân cũng nhỡ nhàng”.
“Mưa xuân” vừa thực, vừa hư; vừa có nỗi buồn lắng đọng lại có những mong chờ phấp phỏng, những thổn thức mơ hồ. Nhưng thật lạ, mỗi khi xuân về lại trông ngóng mưa bụi, hoa xoan và tơ lòng rung lên những sợi tơ êm đềm mà mãnh liệt. 
Nguyễn Bính đã ghim vào tâm khảm người đọc một bản đính ước của mùa và xui người ta mong nhớ.