Mười đặc điểm của phật giáo ở Bắc Ninh

Trong quá trình nghiên cứu lịch sử Phật giáo Việt Nam, chúng tôi phát hiện ra Phật giáo tỉnh Bắc Ninh có 10 đặc điểm nổi bật mà nhiều nơi ở nước ta không thể có được. 10 đặc điểm đó là:

1. Bắc Ninh là địa phương đầu tiên của Việt Nam tiếp nhận văn hóa Phật giáo

Căn cứ những ghi chép của một số thư tịch cổ (Hậu Hán thư, kinh Tứ thập nhị chương, Cao tăng truyện,...), chúng ta biết được rằng trung tâm Phật giáo Luy Lâu được hình thành từ khoảng giữa thế kỷ thứ II, có trước cả trung tâm Phật giáo Bành Thành và Lạc Dương ở Trung Quốc. Gần đây, một vài bài viết cho rằng Đồ Sơn (Hải Phòng) có Phật giáo từ thời vua A Dục (thế kỷ thứ II TCN) và chùa Tây Thiên (Tam Đảo Vĩnh Phúc) có thời thời Hùng Vương là dựa trên truyền thuyết chứ không có chứng cứ dựa trên nguồn thư tịch.

2. Bắc Ninh có những pho tượng cổ và độc đáo nhất Việt Nam

Phật giáo Việt Nam, không có ở đâu có pho tượng bằng chất liệu đá xanh nguyên khối có niên đại thời Lý (thế kỷ XI) mà duy nhất chỉ có ở Bắc Ninh. Đó là pho tượng A Di Đà ở chùa Phật Tích; không ở đâu có bức chạm khắc dàn nhạc đang biểu diễn một cách sinh động như bức chạm khắc trên chân tảng chùa Phật Tích từ thời Lý, không ở đâu có bức tượng Quan âm Thiên thủ thiên nhãn với kỹ thuật chạm khắc tinh xảo như ở chùa Bút Tháp (Thuận Thành).

3. Bắc Ninh là nơi duy nhất có vị cao tăng có công kiến tạo vương triều Lý

Vào thời Đinh và Tiền Lê, một số vị thiền sư (như Ngô Chân Lưu, Viên Chiếu) được triều đình vời đến để tham dự một số công việc của triều đình, nhưng những công việc mà những vị thiền sư này được thực hiện cũng chỉ là giúp triều đình tiếp sứ giả. Còn đối với thiền sư Vạn Hạnh (người Đình Bảng), ngài có công rất lớn trong việc tạo dư luận và thiết kế để cuộc chuyển giao quyền lực từ họ Lê sang họ Lý rất êm đẹp và hiệu quả. Trong lịch sử Phật giáo Việt Nam, đây là vị thiền sư đầu tiên và duy nhất có công góp phần kiến lập một vương triều có nhiều chính sách thân dân dưới chế độ quân chủ.

4. Bắc Ninh là địa phương duy nhất có ngôi chùa được dùng làm địa điểm để tổ chức kỳ thi Thái học sinh cho cả nước

Trong lịch sử Phật giáo và lịch sử khoa cử Việt Nam, chúng ta thấy duy nhất có một kỳ thi Thái học sinh (tương đương với kỳ thi Tiến sĩ sau này) tại một ngôi chùa. Đó là kỳ thi Thái học sinh năm 1384 được tổ chức tại chùa Vạn Phúc (tức chùa Phật Tích huyện Tiên Du) theo sắc chỉ của Thượng hoàng Trần Nghệ tông.

5. Bắc Ninh là một trong 4 nơi thờ Tứ pháp vào loại đẹp nhất Việt Nam

Ở Việt Nam có một số nơi thờ Tứ pháp (Pháp Vân, Pháp Vũ, Pháp Lôi, Pháp Điện), như Hà Tây (cũ), Hưng Yên, Hà Nam, nhưng không ở đâu có những pho tượng tứ pháp cổ kính và mang nét đẹp duyên dáng của người phụ nữ Việt Nam như tượng Tứ pháp ở vùng Dâu. Tín ngưỡng thờ Tứ pháp là hiện tượng độc đáo của một số ngôi chùa ở Việt Nam, trong đó có chùa Dâu, chùa Đậu, chùa Dàn, chùa Tướng ở Thuận Thành

6. Bắc Ninh là địa phương có những ngôi chùa được các vị hoàng đế thường xuyên thăm viếng, có thơ xướng họa

Trước thời Lý, ở Việt Nam không có vị vua nào đến thăm viếng và có thơ xướng họa tại các ngôi chùa. Nhưng đến thời Lý, một số ngôi chùa ở Bắc Ninh, thường xuyên có các vị hoàng đế đến thăm viếng. Chẳng hạn, năm 1087, vua Lý Nhân tông đến dự yến tại chùa Đại Lãm (chùa Dạm, Quế Võ) và tổ chức xướng họa thơ với chủ đề “Lãm Sơn dạ yến”; năm 1383, vua Trần Nhân Tông đến thăm chùa Phật Tích và có tập thơ xướng họa “Bảo Hoa dư bút”.

7. Bắc Ninh là địa phương duy nhất trong cả nước có một vị tăng sĩ có học vị Trạng nguyên. Đó là Trạng nguyên Lý Đạo Tái. Ông sinh năm Giáp Dần (1254), người xã Vạn Ty huyện Gia Bình, đỗ Trạng nguyên khoa Giáp Tuất niên hiệu Bảo Phù đời Trần Thánh tông (1274). Sau đó, ông xuất gia với pháp hiệu Huyền Quang, từng trụ trì các chùa Vân Hoa, Báo Ân, Thanh Mai, Côn Sơn. Ngài được vua Trần Anh tông ban cho hiệu “Trúc Lâm đệ tam tổ”.

8. Bắc Ninh là một trong những địa phương có số văn bia bầu hậu gửi giỗ nhiều nhất nước

 Theo kết quả nghiên cứu của chúng tôi thì trong tổng số 2.293 văn bia có nội dung bầu hậu gửi giỗ thì có đến 946 văn bia có nội dung bầu hậu Phật và gửi giỗ tại các ngôi chùa, trong đó có nhiều vị là hoàng thân quốc thích, hoàng hậu công chúa, phi tần,... cúng tiền, ruộng vào chùa để được bầu hậu, gửi giỗ. (xin xem Nguyễn Quang Khải, “Tìm hiểu tục bầu hậu gửi giỗ ở Bắc Ninh qua tư liệu Văn bia“, NXB Hội Nhà văn, H. 2016, tr.26).

9. Tăng sĩ Bắc Ninh có thời kỳ có số đảng viên cộng sản nhiều nhất trong số các tăng sĩ của cả nước. Đó là các vị: Thích Đức Chính (Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hội Phật giáo Việt Nam, đã viên tịch), Thích Thanh Sam (Phó Pháp chủ kiêm Chánh thư ký Hội đồng Chứng minh giáo hội Phật giáo VN), Thích Đàm Tường (đã viên tịch), Thích Đàm Lan (đã viên tịch), Thích Đàm Điền (nghỉ sinh hoạt), Thích Thanh Liên (đã viên tịch). Nhiều vị trong số này có nhiều đóng góp với dân tộc trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước.

10. Phật giáo Bắc Ninh là nơi duy nhất trong cả nước từ xưa đến nay có một vị tăng sĩ là học viên của Học viện chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh. Đó là đại đức Thích Thanh Liên, trụ trì chùa Đại Bi xã Thái Bảo huyện Gia Bình. Ông theo học lớp lý luận cao cấp tại Học viện chính trị quốc gia Hồ Chí Minh từ năm 2005-2006.