Ngô Gia Tự là một trong những người sớm nhận thức và vận dụng sáng tạo tư tưởng Hồ Chí Minh vào đấu tranh cách mạng

Với tư chất thông minh, ham học hỏi, ngay từ những ngày ngồi trên ghế nhà trường Ngô Gia Tự đã thích nghe kể chuyện về Phan Bội Châu, Phan Chu Trinh và đọc thơ văn yêu nước, cách mạng. Đến khi nghe những câu chuyện về Nguyễn Ái Quốc và đọc được cuốn “Bản án chế độ thực dân Pháp” của Người, một loại sách bị cấm dưới chính quyền thực dân, đó là bước ngoặt đầu tiên trong cuộc đời hoạt động cách mạng của Ngô Gia Tự.

Tư tưởng cách mạng trong tác phẩm “Bản án chế độ thực dân Pháp” của Nguyễn Ái Quốc cùng với lòng ngưỡng mộ các nhà ái quốc, Ngô Gia Tự đã tham gia vào các hoạt động yêu nước đầu tiên như đấu tranh đòi trả tự do cho Phan Bội Châu, để tang Phan Chu Trinh. Sau những sự kiện này, dưới tác động những chính sách, thủ đoạn nham hiểm của thực dân Pháp, hàng ngũ học sinh có những phân hóa nhất định. Ngô Gia Tự và những người cùng chí hướng quyết định thực hiện ý định của mình, bỏ học, tìm mọi cách để đến với Nguyễn Ái Quốc.

Từ cuối năm 1924, Nguyễn Ái Quốc về Quảng Châu (Trung Quốc). Tại đây Người đã thành lập Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên, ra Báo Thanh niên, cử người về nước lựa chọn thanh niên sang huấn luyện. Cuối năm 1926, Ngô Gia Tự được cử sang dự lớp huấn luyện ở Quảng Châu. Ở lớp học này, tuy không được trực tiếp gặp và nghe Nguyễn Ái Quốc giảng bài, nhưng những nội dung mà Ngô Gia Tự tiếp thu được là những nguyên lý cơ bản của Chủ nghĩa Mác- Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh. Ngay sau khi kết thúc khóa học, khoảng giữa năm 1927, Ngô Gia Tự trở về nước. Anh đã tích cực tuyên truyền cách mạng trong nông dân, học sinh, dân nghèo thành thị, binh lính, xây dựng các hội ở Bắc Ninh, Bắc Giang.

Với nhãn quan chính trị nhạy bén và tầm nhìn chiến lược, năm 1928 Ngô Gia Tự đã đề xuất chủ trương “vô sản hóa” trong Kỳ bộ Bắc Kỳ. Đây chính là một trong những tư tưởng lớn của Nguyễn Ái Quốc về “tư cách một người cách mạng” là “hòa mà không tư” tức là phải hòa mình và gắn bó mật thiết với quần chúng công nông. Phong trào “vô sản hóa” phản ánh nhận thức và chứng minh một tư tưởng lớn của Nguyễn Ái Quốc. Qua cuộc vận động “vô sản hóa”, Ngô Gia Tự đã tổng kết và nêu lên thành nguyên tắc, phương hướng hành động: Đấu tranh để giải phóng giai cấp, giải phóng dân tộc, phải lăn mình vào quần chúng vô sản, phải “vô sản hóa”.

Một trong những công lao to lớn của Ngô Gia Tự là sớm đưa tư tưởng Hồ Chí Minh vào cuộc sống và từng bước biến tư tưởng đó thành hiện thực. Ngay từ lúc bấy giờ Ngô Gia Tự và đông đảo hội viên Hội Việt Nam cách mạng thanh niên Bắc kỳ đã nhận thức và hành động đúng đắn rằng người cách mạng mà không gắn bó mật thiết với quần chúng nhân dân, không cải tạo mình trong đời sống thực tiễn, không vận động được công, nông và các tầng lớp nhân dân lao động khác tham gia cách mạng thì rất khó khăn cho sự nghiệp giải phóng dân tộc và cách mạng không thể thắng lợi. Trên cơ sở những quan điểm cách mạng của Nguyễn Ái Quốc, Ngô Gia Tự đã cố gắng từng bước tổng kết thực tiễn, nắm bắt xu thế vận động của phong trào cách mạng nói chung, phong trào công nhân, phong trào yêu nước nói riêng để đúc thành lý luận, tìm ra quy luật của phong trào đấu tranh cách mạng ở nước thuộc địa nửa phong kiến như Việt Nam, kịp thời cùng với Kỳ bộ Bắc kỳ lãnh đạo uốn nắn phong trào.

Ngô Gia Tự và đồng chí của anh đã nhận thức được rằng, theo quy luật của cách mạng và trong điều kiện cụ thể của Việt Nam, đây cũng là lúc mà Hội Việt Nam cách mạng thanh niên đã hoàn thành vẻ vang sứ mệnh lịch sử của mình. Ngô Gia Tự và đồng chí của mình đã phát hiện ra xu thế việc thành lập một đảng cộng sản đã chín muồi và nhóm Ngô Gia Tự đã lập ra chi bộ cộng sản đầu tiên ở Việt Nam. Đồng thời anh cũng là người có công lao lớn trong việc thành lập chi bộ cộng sản đầu tiên ở Bắc Ninh. Tháng 5-1929, Ngô Gia Tự cùng đoàn đại biểu Bắc kỳ bỏ Đại hội lần thứ nhất của Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên ra về vì không được chấp nhận chủ trương thành lập Đảng. Từ đòi hỏi của phong trào công, nông, ngày 17-6-1929, Ngô Gia Tự cùng một số đồng chí khác quyết định thành lập Đảng Cộng sản Đông Dương. Đồng chí không những tiếp tục thành công trong việc thiết lập những địa chỉ “đỏ” ở Nam Kỳ như Ba Son, Phú Riềng… và bằng nhiều hình thức khác nhau đưa tư tưởng cách mạng của Nguyễn Ái Quốc vào phong trào công nhân, đặc biệt là bồi dưỡng các đồng chí trẻ. Sau hội nghị hợp nhất các tổ chức cộng sản thành một tổ chức duy nhất là Đảng Cộng sản Việt Nam, Ngô Gia Tự với những đóng góp xuất sắc đã được bầu làm Bí thư Ban Chấp hành lâm thời của Đảng bộ Nam kỳ. Năm 1930, đồng chí bị thực dân Pháp bắt, sau bị kết án tù chung thân, đày ra Côn Đảo.

Qua đời ở tuổi hai mươi bảy, Ngô Gia Tự xứng đáng là một học trò xuất sắc thuộc lớp cộng sản đầu tiên. Cùng với nhiều đóng góp quan trọng khác, Ngô Gia Tự sớm lĩnh hội được hệ thống quan điểm cách mạng toàn diện và sâu sắc của Nguyễn Ái Quốc và vận dụng sáng tạo tư tưởng vào quá trình đấu tranh cách mạng. Ngô Gia Tự góp phần biến tư tưởng của Người về việc thành lập Đảng Cộng sản và một số nội dung khác thành hiện thực. Đồng chí trở thành “một trong những người sáng lập Đảng ta”.