Người đầu tiên lập Quỹ khuyến học ở làng Tiến Sĩ Kim Đôi

Ngày cuối năm 2017, tôi về thăm lại Kim Đôi, đúng lúc đền thờ 19 Tiến sĩ đang được tu sửa, mở mang thêm.

Cụ là 1 trong 19 Tiến sĩ và 1 trong 9 đại thần họ Nguyễn Kim Đôi mà vua Lê Thánh Tông đã nói với thị thần rằng: “Gia thế Kim Đôi chu tử mãn triều” (Gia thế Kim Đôi áo đỏ áo tía đầy triều).

Không chỉ vậy, về hưu cụ còn làm  thuốc kế nghề truyền thống gia đình từ thời ông nội Nguyễn Lung. Cụ viết 2 tác phẩm về y học “Đinh thọ thuyết”, “Thọ xuân thi” lúc đã cao tuổi để dạy con cháu và mọi người ở địa phương và trong nước về việc rèn luyện, nâng cao sức khỏe, kéo dài tuổi thọ để phục vụ công cuộc dựng nước, giữ nước đương thời. Nhờ  chăm chỉ luyện tập tâm thể nên cụ minh mẫn, khỏe mạnh thọ 107 tuổi. Đây là một kỷ lục hiếm có trong lịch sử về sức khỏe - tuổi thọ ở nhiều triều đại.

Sở dĩ, họ Nguyễn Kim Đôi có số lượng đỗ Tiến sĩ nhiều nhất nước do gen thông minh của dòng họ, sự chăm sóc chu đáo của gia đình và nền nếp học tập chuyên cần của mỗi cá nhân theo tinh thần “văn ôn võ luyện” hàng ngày.

Để động viên, khích lệ thiết thực cho truyền thống khoa bảng của dòng họ cụ Nguyễn Củng Thuận còn là người khởi xướng quỹ khuyến học, khuyến tài ở làng Kim Đôi.

“Khuyến học di trì văn bia” (văn bia đặt tại ao khuyến học) ghi về việc công đức của cụ Trung Khánh Bá Nguyễn Củng Thuận với nội dung như sau: “cụ Trung Khánh Bá thuộc dòng họ Nguyễn Kim Đôi để lại một thửa ao tại vùng gần cống Cụt để khuyến học, thưởng cho người đời sau kế nghiệp thi đỗ Tiến sĩ. Ai dám di chuyển phá bỏ sẽ bị trời đất chu diệt. Hoàng triều Vạn vạn niên, năm Bính Dần 1536 tháng Ba, ngày tốt lập bia” (Người dịch:Nguyễn Sĩ Tần, đời 17). Theo bia đá dựng tháng 11 Nhâm Thân, niên hiệu Tự Đức 1872 doTú tài, Sỹ Bưu, Sỹ Thục, Viên trí sĩ; Thứ chi: Văn Nhân Bá, Sỹ trinh, Sỹ ôn, Trọng đồng bái chí, Trưởng tộc bá du ký:  khuôn viên “nhất khẩu” được cụ Tiến sĩ Nguyễn Củng Thuận lập quỹ khuyến học  gồm 8 sào ruộng - ao tại đồng Ao Gò gần cống Cụt.

Vốn trọng kẻ sĩ, nhân dịp đến sứ quán Thị Cầu (nay thuộc phường Thị Cầu- TP Bắc Ninh) tiễn đưa người thân đi sứ Trung Quốc, cụ Nguyễn Củng Thuận đã gặp Tiến sĩ Phạm Thiệu hiệu Quế Nham, quê ở thôn Chính Trung (Yên Phong - Bắc Ninh) đỗ đệ nhị giáp Tiến sĩ khoa Quý Sửu, niên hiệu Mạc Cảnh Lịch (1527 - 1592). Khi biết được gia cảnh Tiến sĩ Phạm Thiệu, cụ hứa gả con gái út (tên là Từ Giáo) cho vị Thượng thư Bộ Lễ, tước Châu Khê Hầu sau chuyến đi sứ về. Cụ còn cho đất vườn dâu ở xóm Ngoài (thôn Kim Đôi) để vợ chồng Tiến sĩ Phạm Thiệu - Từ Giáo làm nhà ở. Nhờ tình yêu thương bao bọc, giúp đỡ của cụ Trung Khánh Bá Nguyễn Củng Thuận và họ ngoại mà họ Phạm Kim Đôi đã phát triển rực rỡ về khoa bảng với 7 Tiến sĩ văn và võ (Phạm Thiệu, Phạm Đình Châu, Phạm Tiến, Phạm Đình Dư, Phạm Bá Thiều, Phạm Hòa Phát, Phạm Quĩ) ở thời Mạc, Lê - Trịnh và Nguyễn.

Những di sản vật chất tinh thần mà cụ Tiến sĩ - Thượng thư Nguyễn Củng Thuận để lại cho các thế hệ mai sau thật đáng quý. Mới hay “Thác là thể phách, còn là tinh anh” (Nguyễn Du).