Người tâm huyết với nghệ thuật chèo

Sinh ra và lớn lên ở làng chèo Ngân Cầu, thị trấn Chờ (Yên Phong), một trong những làng chèo nổi tiếng của miền quê Kinh Bắc, cùng với đam mê và năng khiếu trời phú, bà Nguyễn Thị Lịch, sinh năm 1947, trở thành một trong những nghệ sĩ chèo không chuyên nổi tiếng trong và ngoài tỉnh. Gần 65 năm gắn bó, gìn giữ, lan tỏa nghệ thuật chèo, năm 2022, bà vinh dự được Chủ tịch nước phong tặng Nghệ nhân Ưu tú.

Ở tuổi 76, nhắc tới chèo, bà vẫn xúc động cất giọng ca “ngọt lịm”. Nhớ lại một thời tuổi trẻ đắm say với chèo, bà kể: Tôi sinh ra trong gia đình bố là trùm chèo, người đi truyền dạy cho các địa phương trong huyện Yên Phong. Năm 12 tuổi, tiếng hát chèo cuốn hút khiến tôi đứng lấp ló ở cửa nghe bố truyền dạy tại nhà, những học viên học chưa thuộc tôi đã thuộc làu làu từ lời ca đến từng động tác múa tay, bước đi, dáng đứng... Tôi say chèo đến mức vừa xới bát cơm cho mẹ vừa hát chèo. Năm 15 tuổi, tôi tham gia Đoàn chèo Ngân Cầu, vai đầu tiên tôi đóng là bà già, sau đó vai “Thị Kính” trong vở chèo “Quan Âm Thị Kính”.
Mới tham gia Đoàn chèo Ngân Cầu chưa được bao lâu, Nguyễn Thị Lịch được giao đảm nhiệm các vai chính trong các vở chèo như: Vai Thị Phương trong vở “Trương Viên”; vai Hoàng Tử trong vở “Tấm Cám”; vai Phạm Công trong vở “Phạm Công Cúc Hoa”… Mỗi vở chèo vào vai, Nguyễn Thị Lịch như sống cùng nhân vật, từng cảm xúc, hành động diễn ra từ tâm, chỉ cần nghe nhạc bà biết cách diễn để nhạc, lời hát và hồn hòa nhập vào nhau. Chất giọng của bà đẹp không chỉ nhờ năng khiếu bẩm sinh mà còn là nhờ kỹ thuật điêu luyện, biết luyến láy, sáng tạo đổi tông giọng, nên mỗi khi hát một làn điệu chèo thì ai cũng đều mê mẩn. Các vai dù là nam, nữ chính hay lệch, vai diễn nào cũng được bà chuẩn bị chau chuốt, cẩn thận từ khâu hóa trang, trang phục, đến cách nhập vai sống động, khiến khán giả nhớ từng bước chân và khóc, cười cùng vai diễn.
Nổi tiếng khắp vùng, Đoàn chèo Ngân Cầu được các địa phương trong và ngoài tỉnh mời biểu diễn, có thời kỳ bà cùng Đoàn đi biểu diễn cả trăm buổi một năm. Tại các hội diễn chèo không chuyên tỉnh Hà Bắc, Bắc Ninh, bà đạt nhiều Huy chương Vàng ở các vai chính như: Vai nam chính trong vở “Đường về trận địa” ; vai Hoàng Tử trong vở “Tấm Cám”; vai Cô Nghệ trong vở “Cô gái sông Lam”… Với tài năng nghệ thuật của mình, bà nhiều lần được các đơn vị mời tham gia biểu diễn như: Đoàn chèo Tổng cục Hậu cần; Đài Tiếng nói Việt Nam thu và phát sóng toàn quốc… Song quá trình trở thành diễn viên chèo chuyên nghiệp của bà gặp nhiều trắc trở. Bà lỡ dở việc học tập tại khoa chèo ở Trường Đại học Sân khấu-Điện ảnh Hà Nội và không ít lần lỗi hẹn với lời mời tham gia đoàn chèo Trung ương bởi điều kiện và hoàn cảnh gia đình. Dù không đi theo con đường chuyên nghiệp nhưng bà vẫn trở thành diễn viên chèo không chuyên nổi tiếng với các vai diễn ấn tượng trong lòng công chúng.
Từ năm 1998, bà vừa trực tiếp truyền nghề cho lớp trẻ Ngân Cầu, vừa nghiên cứu, ghi chép lại các tích trò, các tiểu phẩm mới sáng tác để đóng góp vào kho tàng nghệ thuật chèo. Đau đáu nỗi lo mai một nghệ thuật chèo truyền thống của quê hương, bà cho biết, dù đi lại khó khăn, vẫn tích cực vận động các thành viên trong Đoàn chèo Ngân Cầu, con cháu, nhân dân đến để bà truyền nghề.
Nghệ nhân Ưu tú Nguyễn Thị Lịch, chia sẻ: Người diễn viên chèo phải biết kết hợp chặt chẽ nghệ thuật diễn xuất với những tình cảm và hành động thực sự để đạt được hiệu quả sân khấu. Từng làn điệu chèo cũng có tính chất khác nhau để cho phù hợp với tâm trạng, tính cách của nhân vật. Múa của chèo là sự kết hợp của múa cổ điển, múa trang trí, ước lệ, tượng trưng, cách điệu, làm sao nhịp nhàng uyển chuyển với lời hát và âm nhạc.
Sau nhiều năm làm Trưởng Đoàn chèo Ngân Cầu, cống hiến cho nghệ thuật chèo, đến nay dù không tham gia trong Ban chủ nhiệm hay biểu diễn trên sân khấu, bà vẫn là người truyền dạy, cố vấn cho Đoàn. Chúc nghệ nhân Ưu tú Nguyễn Thị Lịch luôn dồi dào sức khỏe, tiếp tục gìn giữ, lan tỏa nghệ thuật chèo truyền thống quê hương.