Người thổi hồn vào nghệ thuật khảm trai

Những nét khảm điêu luyện, nhẹ nhàng mà tinh túy uốn lượn trên mặt gỗ bóng mượt bởi đôi tay tài hoa của nghệ nhân khảm trai Nguyễn Đình Vinh ở thôn Hoài Trung, xã Liên Bão (Tiên Du) khiến những người gặp lần đầu tiên không khỏi ấn tượng. Thấy chúng tôi mải miết theo từng nét chạm khảm, anh Vinh dừng tay vồn vã như người thân lâu ngày không gặp.

Mời chúng tôi vào phòng trà, anh bảo: Đam mê lắm, bắt tay vào việc là quên hết thời gian, nghề này không chỉ rèn rũa tính cẩn thận, tỷ mỷ đến từng chi tiết mà còn giúp mình tìm về với cội nguồn, hiểu thêm sử sách cha ông để lại, càng muốn được gìn giữ những trang sử hào hùng của dân tộc qua từng bức tranh gỗ khảm trai. Chả thế mà hàng trăm bức khảm trai trên gỗ của anh khiến bao du khách trong và ngoài nước say mê.

Duyên nghề
Nghệ nhân ưu tú Nguyễn Đình Vinh sinh ra và lớn lên ở thôn Chuôn Ngọ, Chuyên Mỹ, Phú Xuyên (Hà Nội), nơi có nghề khảm trai truyền thống nổi tiếng cả nước. Dường như nghệ thuật khảm trai của làng đã in sâu vào tâm hồn anh từ nhỏ rồi, niềm đam mê ấy thôi thúc, nung nấu trong anh trở thành nghệ nhân khảm trai lúc nào không hay. Anh Vinh chia sẻ: “Từ nhỏ, niềm say mê lớn nhất của tôi là tìm hiểu về những tiềm ẩn trong mỗi vỏ trai, vỏ ốc và những nét chạm khảm tinh túy gắn với những câu chuyện mang ý nghĩa nhân văn sâu sắc của làng nghề truyền thống khảm trai Chuôn Ngọ đã nuôi lớn mơ ước trở thành nghệ nhân khảm trai của tôi từng ngày.
 Lớn lên, thay vì học đại học, tôi quyết tâm học theo học nghề truyền thống của cha ông để lại”. Niềm đam mê khảm trai đã thấm, ngấm trong anh từ nhỏ, cộng với may mắn được theo học thầy Trần Bá Dinh - nghệ nhân tài hoa, nổi tiếng của Chuôn Ngọ đã giúp anh có được danh tiếng như bây giờ. Sau gần chục năm học và làm nghề, anh tự tin với tay nghề của mình và cái duyên quan họ như thúc giục, mời gọi, anh quyết định trở về quê ngoại ở Liên Bão (Tiên Du) gây dựng cơ sở khảm trai cho riêng mình. Hơn 2 thập kỷ gắn bó với nghề cùng hàng trăm thành phẩm tranh gỗ khảm trai nổi tiếng đã đem đến cho anh danh dự cao quý mà ít người làm nghề đạt được: Nghệ nhân khảm trai ưu tú.

Nghệ nhân Nguyễn Đình Vinh say sưa sáng tác.

Những ngày đầu lập nghiệp tại Bắc Ninh, anh Vinh chỉ nhận khảm, gia công trong các xưởng mộc. Do có tay nghề chắc, đam mê sáng tạo nên khách tìm đến đặt hàng ngày càng nhiều. Tuy nhiên, anh không  bao giờ cho phép bản thân chạy theo xu hướng gia tăng sản phẩm hàng chợ, thấy cái lợi trước mắt mà luôn cẩn trọng, vừa làm vừa tìm tòi những sáng kiến mới khắc phục hạn chế của mặt hàng khảm trai là dễ bong, bật trai. Sự nhẫn nại và thành tâm với nghề của anh đã tạo ra các sản phẩm tinh xảo, được khách hàng ưa chuộng, đánh giá cao.
Theo anh Vinh: “Điểm yếu nhất của khảm trai là dù kỹ thuật khảm có tốt đến đâu, qua thời gian sử dụng vẫn xảy ra hiện tượng bong bật trai. Tôi luôn trăn trở tìm cách khắc phục tình trạng đó, để sản phẩm khảm trai mãi bền, đẹp gần như là vĩnh cửu dù đặt trong những điều kiện môi trường khác nhau”
 Kinh tế thị trường mở cửa, cộng với “lưng vốn” tích lũy và bước đầu có chỗ đứng trên thị trường, anh Vinh mạnh dạn thành lập cơ sở dạy và làm nghề khảm trai mang thương hiệu Đồ gỗ khảm trai Vinh Lan. Bằng kinh nghiệm, kỹ năng tích luỹ trong nghề, anh sáng tác hàng nghìn tác phẩm tinh xảo, có giá trị nghệ thuật và kinh tế lớn, say sưa truyền nghề cho những lớp thợ sau này. Thành công của anh xuất phát từ sự tâm huyết và trách nhiệm với nghề.

Hồn cốt lịch sử qua nghệ thuật Khảm trai
Ấn tượng đầu tiên của chúng tôi về những bức tranh gỗ khảm trai trong xưởng của anh Vinh chỉ dừng lại ở sự hấp dẫn, bắt mắt qua vẻ đẹp long lanh của ánh trai, nếu nó không được tô đậm bởi cái hồn, cốt lịch sử, những câu chuyện mang ý nghĩa nhân văn sâu sắc. Nhiều tác phẩm khá hoàn mỹ, nổi tiếng độc đáo, được giới chuyên môn đánh giá cao, tiêu biểu như tác phẩm “Bác Hồ cười” đạt giải tinh hoa làng nghề năm 2008; “Thiên đô chiếu” (hay Chiếu dời đô) đạt giải tác phẩm tiêu biểu do Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tổ chức năm 2010, được trưng bày tại Bảo tàng Bắc Ninh, Thái Bình, Bảo tàng Quốc gia; “Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc tuyên ngôn độc lập” đạt giải sản phẩm tiêu biểu năm 2012 và được xác lập kỷ lục Việt Nam do Trung tâm sách Kỷ lục Việt Nam xác lập năm 2014; “Đĩa khảm chim uyên ương” đạt giải sản phẩm tiêu biểu năm 2012… Điều này khẳng định sự thành công vượt trội của nghệ nhân Vinh trong nghề. Thành công ấy không chỉ bởi đôi tay tài hoa mà còn ở sự am hiểu, nâng niu giá trị lịch sử dân tộc của người nghệ nhân. Mới đây nhất, tác phẩm “Huyết chiến Bạch Đằng Giang” được xác lập kỷ lục Việt Nam đưa vào trưng bày tại khu di tích Bạch Đằng Giang (Thủy Nguyên, Hải Phòng). Đối với tác phẩm này, anh dành trọn tâm huyết với nghề, niềm đam mê tìm hiểu lịch sử, phải mất 3 năm mới hoàn thành. Anh Vinh gọi nó là “tuyệt tác” trong nghề. Anh chia sẻ: “Huyết chiến Bạch Đằng Giang” là cả một nghệ thuật sáng tạo to lớn, cẩn trọng, tỉ mỉ, chuẩn xác từng công đoạn… Tôi biết ơn Nhà sử học Dương Trung Quốc và Lê Văn Lan giúp tôi thổi hồn những chiến tích hào hùng của cha ông vào bức họa. Sức sống của “Huyết chiến Bạch Đằng Giang chính là ở đó”.
Tài năng của nghệ nhân Vinh được công nhận bởi những phần thưởng cao quý: Giải thưởng doanh nhân tiêu biểu, nghệ nhân làng nghề Việt Nam; nghệ nhân tỉnh Bắc Ninh. Đặc biệt, cuối năm 2020 anh được phong tặng danh hiệu “Nghệ nhân ưu tú” trong lĩnh vực thủ công mỹ nghệ. Những phần thưởng cao quý này là động lực để anh tiếp tục nỗ lực cống hiến hết mình cho việc bảo vệ, phát huy giá trị nghề, giá trị lịch sử và truyền đam mê cho các thế hệ trẻ.