Nguyễn Bá Chất- Người con dũng cảm của Trà Lâm

Vào cữ tháng năm lúa đỏ bông này, người dân Xã Trí Quả (Thuận Thành) là đơn vị Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân lại bồi hồi kể cho con cháu nghe về cái chết bất tử của liệt sĩ Nguyễn Bá Chất, người thôn Trà Lâm. Tiếng hô động viên người còn sống, tiếng vật lộn với quân địch như vẫn còn vang vọng trên đồng đất quê hương.

Nguyễn Bá Chất sinh ra trong một gia đình nho học nền nếp. Mặc dù được học hành khá chu đáo, nhưng Cách mạng tháng Tám nổ ra, anh đã tham gia vào công tác đoàn thể ngay. Tuổi trẻ hăng hái, khi quân Pháp đánh rộng ra ngoại tỉnh, anh Chất tham gia kháng chiến tích cực, được kết nạp vào Đảng và giữ cương vị Thư kí Uỷ ban kháng chiến xã và phụ trách công tác quân sự của chi bộ liên xã Trí Quả -  Thanh Khương. Đến cuối năm 1947 lực lượng kháng chiến của xã buộc phải sang bờ bắc sông Đuống để tránh sự càn quét của địch. Lúc này quân Pháp đã tổ chức hệ thống đồn bốt khá dày đặc. Phía đông bắc là bốt á Lữ, phía đông nam là bốt Đậu. Quân Pháp còn muốn mở thêm các bốt bảo an ở từng thôn. Trước tình hình đó, cán bộ, du kích xã Trí Quả phải gan dạ bám dân chống lại kế hoạch của địch. Ban đêm cán bộ xã vượt sông về hoạt động rồi mờ sáng lại vượt sông sang nơi tạm trú ở bờ bắc. Ngày 23 tháng 5 năm 1948 anh Chất cùng anh Tiến, cán bộ thanh niên thôn vượt sông về làng tổ chức lực lượng du kích, triển khai kế hoạch đào hầm bí mật và chuẩn bị thu thuế vụ chiêm. Công việc nhiều nên hai anh phải lưu lại thôn một ngày nữa, định chờ đêm hôm sau mới sang bờ bắc. Chính buổi sáng ngày hôm đó hoạt động của hai anh đã bị chỉ điểm, buổi chiều tên Trố ở bốt Đậu khét tiếng tàn ác đã đưa quân bất ngờ vây làng. Hai anh chỉ kịp cầm mỗi người một cán néo đập lúa làm vũ khí tự vệ rồi chạy về phía cổng Cao phía sau làng, định thoát ra đồng sang đất Gia Lâm. Nhưng kẻ chỉ điểm cũng đã tính đến đường rút này, nên tên Trố dẫn một tiểu đội lính chạy thẳng ra cổng Cao chặn phục. Khi anh Chất và anh Tiến chạy ra đến nơi gặp địch đã bảo nhau chống lại. Lợi dụng luỹ tre dày và ngôi miếu cổ có cây đa thân chục người ôm làm vật cản, hai anh kiên quyết chống trả. ý định bắt sống của tên Trố không thành, hắn đã ra lệnh nổ súng. Anh Tiến trúng đạn ngã xuống, anh Chất biết khó thoát liền xông vào tên lính gần nhất đánh gậy túi bụi. Nhưng do quân địch đông nên anh đã bị chúng đè xuống đất. Anh biết nhân dân vẫn đang theo dõi cuộc chiến tuyệt vọng của hai anh nên đã hô to nhiều lần lời kêu gọi kháng chiến: Hồ Chủ tịch muôn năm! Kháng chiến nhất định thắng lợi! Tên Trố tức quá hét lên: Cắt đứt họng không cho nó kêu gọi nữa. Chính hắn dùng dao nhọn cắt đứt cổ anh thật. Sau khi hành hình hai cán bộ kháng chiến, tên Trố vội vã lui quân sợ nhân dân đổ ra đấu tranh tố cáo sự dã man của chúng.

  Cụ Hoàng Văn Xíu có nhà ở ngay sát cổng Cao là người chứng kiến cuộc chống trả của hai cán bộ kháng chiến trước kẻ địch đã vô cùng khâm phục kể lại tường tận cái chết bất tử của hai người, đặc biệt là giây phút cuối cùng của anh Nguyễn Bá Chất. Sau này anh Nguyễn Văn Trỗi cũng có phút giây làm nên lịch sử trước họng súng quân thù giống như hành động anh hùng của anh Chất làng Trà Lâm. Cụ Hoàng Tiến và cụ Trịnh Quang Dê lúc đó là liên lạc của xã cũng là những người được chứng kiến sự hi sinh của hai anh và luôn lấy đó làm tấm gương để dũng cảm công tác kháng chiến, sau đều trưởng thành, trong đó cụ Trịnh Quang Dê làm đến chức Chủ tịch huyện.

Sau khi anh trai hi sinh, Nguyễn Bá Hiền lại xin tham gia vào đội du kích xã. Trận càn ngày 3-4-1954 quân Pháp điều một trung đoàn có xe tăng càn quét vào Trí Quả và đã bị bộ đội và du kích địa phương giáng trả đích đáng. Tuy nhiên quân địch mạnh đã tràn được vào làng Trà Lâm. Anh Nguyễn Bá Hiền cùng đồng đội rút xuống địa đạo tiếp tục chiến đấu đến khi chúng dùng bộc phá khối lớn đánh sập địa đạo hi sinh. Vậy là hai anh em ruột Nguyễn Bá Chất và Nguyễn Bá Hiền đều dùng máu mình tưới thắm truyền thống cách mạng quê hương Trà Lâm. Hai anh đã góp phần xứng đáng vào thành tích đơn vị Anh hùng của xã. Và dân làng vẫn luôn kể mãi về hai người con anh hùng ấy của quê hương.

Phạm Thuận Thành