Nhà thơ - nhà điêu khắc Anh Vũ: “Chuông khánh mong gì trong trẻo hơn”

Bây giờ tôi và vợ con đã chuyển về Hà Nội, nhưng trong tất cả các bạn viết ở Hà Bắc, người tôi không thể quên được là nhà thơ Anh Vũ. Nhớ giọng đọc thơ cất vang như muốn dồn hết hồn vía vào biểu cảm câu chữ, nhớ mái tóc dầy hoa râm buông xõa ngang vai nhưng vẫn để lộ khuôn mặt hiền. Nhớ cái dáng đi, đứng tạc tượng, người trắng đẫm bụi thạch cao mà tiếng cười sáng trưng góc vườn, Ấy ai cuối bọn cười vang nhất. Nhớ, nhớ lắm.

Tôi quen Anh Vũ từ cái thuở mặc quần đùi chạy ra phố. Mê anh đến mức, tôi góp tiền mua từng thếp giấy men để anh viết từng chương hồi theo kiểu kiếm hiệp Lý Ngọc Hưng - những tác phẩm hình thành hồi đó. Mẹ mất sớm, hai anh em ở với bố. Nhà khó, anh ngồi dệt vải nhưng mắt không lúc nào dời những trang sách.  Anh Vũ thích nhất là thơ Nguyễn Bính và Yến Lan. Cái man mác, dịu ngọt của giọng điệu quê mùa thấm vào anh- một cậu bé theo bố từ vùng quê Từ Sơn lên thị xã Bắc Ninh nhỏ bé, có lẽ hợp với với cách cảm của anh hơn cả… Và tôi cũng lây máu của anh. Sợ gì, tôi cũng làm thơ…

Những bài thơ đầu tiên của tôi: Gửi Yên Thế, Gần nhau trong mùa hạ quê hương, dáng núi… với sự non nớt, phập phồng câu chữ ban đầu được in trên tập san của Ty văn hóa Hà Bắc, phần lớn là nhờ Anh Vũ động viên tôi sáng tác. Chiến tranh phá hoại của Mỹ ngày càng lan rộng ra miền Bắc. Cái thị xã vốn đã vắng vẻ lại càng đìu hiu hơn. Không một ánh lửa, người thị xã sơ tán về các vùng lân cận. Cái địa chỉ số nhà 50 - Nhà Chung - thị xã Bắc Ninh- nơi Anh Vũ ở là địa chỉ tin cậy của chúng tôi những năm tháng ấy. Đỗ Chu từ Hà Nội về, Trần Ninh Hồ từ Ty văn hóa xuống, Trần Anh Trang từ trường địa chất sang… Vui và hồ hởi khi gặp nhau. Mừng lắm khi Phù sa, Trong những món ăn truyền lại, Tình biển cả… được in và trao giải văn nghệ. Lại nhớ giọng đọc thơ của Anh Vũ mà da diết nhớ quê:

Bánh đa quà của mẹ

To hơn cả vầng trăng

Cánh mỏng con chuồn chuồn

Cũng đập vào nỗi nhớ.

                                  (Khi đã thành kỷ niệm)

Có lẽ tôi và Anh Vũ gần nhau hơn cả khi tỉnh Hà Bắc thành lập Ban trù bị Hội Văn Nghệ do Ngô Thực khởi xướng. Chúng tôi vừa là anh em, vừa là đồng nghiệp của nhau. Anh Vũ là Trưởng ban biên tập tạp chí văn nghệ Kinh Bắc. Riêng với Anh Vũ, trước khi về hội là lận đận hơn cả. Có người gặp Anh Vũ cười dễ nhận ra cái răng khuyết nơi cửa miệng trông thật ngộ! Hỏi thì anh không nói. Có người bạn văn “bịa” Anh Vũ gẫy răng là do trồng cây chuối để tìm cảm hứng xuất thần trong thơ! ? Đó là chi tiết đùa vui chứ thực ra không phải thế. Chuyện kể về Anh Vũ thì nhiều nhưng riêng tôi là người gắn với Anh Vũ lâu nên biết sự thể này. Hồi Mỹ leo thang ra miền Bắc, hoạt động giao thông chủ yếu về đêm, không một tàn lửa nhỏ hắt sáng. Nhà thơ Anh Vũ đạp xe từ Bắc Giang về Bắc Ninh. Đi qua vùng Sen Hồ, mùa này sen cũng đang nở rộ, hương sen ngây ngất lan tỏa khắp mọi vùng hồ. Vốn bản tính ưa mơ mộng và chất thi sỹ trong anh trỗi dậy, tâm trí anh miên  man mê đắm trong làn hương kỳ ảo ấy thì chiếc xe đạp  anh vấp phải hòn đá, nên xẩy ra nông nỗi này. Sau này khi kiểm lại thì khuyết cái răng nơi cửa miệng để lại nét cười duyên của “Vũ sứt răng”  theo cách đùa của bạn bè. Thế đấy, lỗi ấy chỉ tại làn hương sen bên hồ…

Vượt lên gian khó đời thường, anh vẫn lặng lẽ viết, những trang tiểu thuyết Ấp Suối Lửa của Anh Vũ cứ dày lên dần và hàng trăm bài thơ ngồn ngộn chất sống mang đậm giọng điệu anh chẳng lẫn vào đâu được.

Dây phanh thì đứt, mòn dép lốp

Đường xa sơ tán khô màu rơm

                                     (Đường xa)

Quả nhiên, trời không phụ công người. Anh Vũ được giải thơ Lâm nghiệp (giải A) do Bộ Lâm nghiệp và Hội nhà văn tổ chức. Rồi chùm thơ Rừng được in ở tạp chí  Tác phẩm mới được bạn đọc yêu thích:

Đi trong cây thấy thừa mũ nón

Mưa dạt trên đầu, mưa cũng mỏng

Cái nắng nồng thành nắng xanh veo

                                    (Chơi vơi với rừng)

Cái màu đen nặng như đá-em biết

Chỉ màu vàng như tiếng gà trưa

Màu đỏ ấm như là hạt thóc

Màu của tiếng suối, của bông hoa

                                   (Màu xanh của em gái núi)

Rồi trường ca Quan họ ra nguồn, Đôi mươi quan họ, Gốc còn, Lòng chảo khác… liên tiếp ra đời khẳng định một giọng điệu Anh Vũ chầm bập, thiết tha đậm phong vị Kinh Bắc tài hoa. Thơ mỗi người một vẻ-nhưng theo tôi có hai nhà thơ tiếp nhận được hơi hướng quan họ huê tình, đắm đuối và đậm chất Kinh Bắc hơn cả là Hoàng Cầm và Anh Vũ… cả hai khối tình nghẹn và câm này làm phong phú hơn trong tiếp cận văn hóa quan họ đều không thể bỏ qua được.

“Thi trung hữu họa” (trong thơ có họa), không hiểu Anh Vũ trong ngôn từ không đủ diễn đạt được ý tứ của anh mà tìm đến ngôn ngữ của khối hình, đường nét, của đất, đá, thạch cao… Điều này với tôi người gắn bó với anh lâu, không lạ lẫm!

Vườn tượng của nhà thơ - nhà điêu khắc Anh Vũ được hình thành tọa lạc trên một sườn đồi trung du xum xuê hoa trái, cách đường cao tốc không xa, mấp mé sát địa giới thành phố Bắc Giang đang mở rộng.

Gần như sự ước hẹn, cứ ngày nghỉ cuối tuần có dịp, tôi lại về đây. Về để thả hồn trong bóng trưa tĩnh lặng, để nguôi bớt những bận rộn thị thành. Về để ngắm nhìn dáng nhà thơ thấm đẫm bụi đất, cát, xi măng, thạch cao… Về để cảm nhận sáng tạo điêu khắc biến hóa trong những khối âm, dương…

Chơi với Anh Vũ bao năm, tôi biết, với anh những động cựa của vần của chữ trên những trang sách mở chưa đủ. Còn phải là những khối những hình hiển hiện trong gỗ đá, nhôm, đồng và nhất là đất nung.

Khuất nẻo đâu đó là tượng Chí Phèo - Thị Nở, mẹ Đốp, Thị Mầu… với nét cười tươi tắn của cách điệu dân gian. Góc vườn kia nhởn nhơ chú Cóc gốm sành qua ngàn độ lửa lên màu men da lươn ngửa mặt nhìn giời. Vòng tròn cá chép hóa long bay lên như một đài phun nước với lũ ếch, nhái, cá sấu. Bên những pho tượng còn hừng hực ánh lửa chín, có pho tượng mốc mác rêu phong mưa nắng, hàng trăm pho tượng từ những chất liệu vô tri vô giác trở thành những hình hài sống động, qua bàn tay, khối óc sống động của nhà nghệ sỹ.

Được biết chủ nhân của vườn tượng này từng kỳ công tô điểm cho cơ ngơi của mình hàng mấy chục năm ròng. Anh nghèo thì lấy công tích tụ làm vốn. Dần dà mỗi ngày một tý để làm phong phú cho khuôn viên. Ngoài những tác phẩm mỹ thuật của vợ, các con trai, gái và bạn bè, bản thân nhà thơ Anh Vũ cũng từng ngày sáng tác tự làm giàu cho khoảng vườn tượng đã trở nên mỗi ngày mỗi chật.

Điêu khắc Anh Vũ gắn liền với tinh hoa truyền thống văn hóa xứ Kinh Bắc. con người chân chất của anh đằm mình trong đời sống thôn dã nên có nhiều dịp thăng hoa trong sáng tạo nghệ thuật. Tâm hồn giàu chất nghệ sỹ ấy đã thấm vào cỏ cây hoa lá với những khối hình sống động khiến cho vườn tượng hài hòa cảnh sắc, đậm triết lý nhân sinh. Khi tôi lên thăm, anh còn mải cùng con trai cả, cũng là một nhà điêu khắc trẻ, đắp đất xây lò nung gốm nghệ thuật. Ngoài ra thì lo đục, đắp tượng và sửa sang nhà, vườn… là công việc thường xuyên.

Vườn tượng Anh Vũ không chỉ thanh khiết và nuôi dưỡng tâm hồn anh mà còn lan tỏa cùng những ai từng đến đây, chiêm ngưỡng và bầu bạn. Công trình xếp đặt nghệ thuật, theo tôi là một sáng tạo gắn kết với thiên nhiên trong một tổng thể cảnh quan khép - mở và buông lơi.

“Xuân lan thu cúc, cảnh vật minh hy

Văn phủ thư thành, thanh phong nguyệt bạch”

(Xuân lan thu cúc, cảnh vật sáng sủa hy vọng

Chốn văn nhà sách, gió mát trăng trong)

Ấy là đôi câu đối cổ, chả hiểu chủ nhân vườn tượng sưu tập được ở đâu. Và cái nền sơn then đen mờ kia tự dưng thành một dấu nhấn đắc địa chỗ Hiên Không cuối vườn tiếp bạn gần xa này. Ý nghĩa của từng nét chữ thiếp vàng bạc cổ nhân gửi lại, hình như riêng cho vườn tượng là lũ tượng vườn lố nhố đó đây kia…