Nhận dạng: Thống nhất của các mặt đối lập trong quá trình phát triển kinh tế ở Bắc Ninh

Kết thúc năm 2010, Bắc Ninh đã hoàn thành vượt mức nhiều chỉ tiêu kinh tế xã hội quan trọng được vạch ra từ năm 2005. Tổng sản phẩm xã hội GDP tăng bình quân (2006-2010) là 15,3% năm. Dự kiến năm 2010 GDP đạt 35.575 tỉ đồng, thu ngân sách đạt 5.000 tỉ đồng.

Cũng như mọi sự vật, hiện tượng khác, nền kinh tế vận động luôn tuân theo quy luật biện chứng và có cả quy luật đặc thù. Những mâu thuẫn, xung đột, được, mất, trả giá, luôn song hành tồn tại trong cả quá trình vận hành. Những cặp mâu thuẫn bao giờ cũng phủ định nhau nhưng lại không thể tách rời thậm chí có khi là điều kiện sinh tồn của nhau.

Người ta có thể chứng kiến những vụ việc cụ thể nhưng chưa thể coi biểu hiện ấy là đại diện của sự tất yếu. Mọi nền kinh tế đều phải chấp nhận lựa chọn, đó là quan hệ giữa tăng trưởng và phát triển: Tăng trưởng là sự lớn lên về quy mô, khối lượng, số đo, nó là số lượng. Tất cả các quốc gia khi kiến thiết kinh tế bắt đầu từ nông nghiệp (trong đó có nước ta) đều thực hiện việc chuyển hướng từ trọng nông sang trọng công, từ những gì nông nghiệp có. Giai đoạn đầu sẽ có tỉ lệ tăng trưởng cao vì điểm xuất phát thấp. Người ta dễ vui mừng trước những con số lạc quan, mà chưa nghĩ tới hệ lụy là chất lượng tăng trưởng thấp.

Phát triển chính là chất lượng của tăng trưởng, đó là nói đến giá trị gia tăng trong sản xuất, năng suất lao động, hàm lượng chất xám trong giá trị sản phẩm, nói đến việc thực hiện chất lượng ISO của mọi sản phẩm với giá thành thấp nhất.

Con đường duy nhất để nâng cao chất lượng tăng trưởng là phải làm chủ được công nghệ tiên tiến, làm chủ được khoa học cơ bản, chế tạo được máy móc thiết bị hiện đại. Khi đó chúng ta sẽ không phải đóng vai trò sản xuất gia công, thâm dụng lao động, không bị ép và đương nhiên tăng trưởng sẽ bền vững.

Để làm được công việc trọng đại này, cả dân tộc phải nâng cao trí tuệ, sự nghiệp giáo dục đào tạo, khuyến học, khuyến tài được lịch sử giao phó sứ mệnh đó. Từ xa xưa chúng ta đã hiểu rất rõ: “Hữu thư, hữu trí, chân phú quý”. Mâu thuẫn giữa tăng trưởng và phát triển ắt xảy ra nhưng chủ thể là con người hoàn toàn có thể nhận biết để khắc phục.

Có quan hệ biện chứng: Lượng đổi, chất đổi, nhưng trong xã hội hiện đại: Nếu lượng tăng bằng sự hợp cộng những yếu tố giản đơn thì không thể có sự nhảy vọt về chất lượng.

Bất kỳ hành động chủ quan, cực đoan nào cũng sẽ cho kết quả không mong muốn. Tăng trưởng là để phát triển, để có hiệu quả cao. Phát triển để bảo đảm cho tăng trưởng bền vững, vừa tăng trưởng vừa phát triển sẽ là bảo bối để đưa nền kinh tế đi lên, đem lại hạnh phúc cho nhân dân.

Giai đoạn 2011-2015 tỉnh ta chuyển hướng đầu tư từ diện rộng sang chiều sâu là hợp quy luật phát triển.

Đảng và Nhà nước ta khuyến khích làm giàu chính đáng đồng thời xóa đói, giảm nghèo, thực hiện an sinh xã hội. Một số vấn đề xuất hiện cả trên bình diện lý luận và thực tiễn: Khi nhiều cá thể giàu lên thì cũng xuất hiện một số nghèo hơn, khoảng cách giàu nghèo nới tăng lên. Một khi xuất hiện giàu nghèo thì không chỉ đơn thuần là kinh tế mà nó còn kéo theo hàng loạt các biến động khác.

Tỉnh Bắc Ninh đã bỏ ra nhiều công sức phấn đấu giảm nghèo, tỉ lệ hộ  nghèo liên tục giảm khá vững chắc, chỉ còn 4,5%. Những biện pháp hỗ trợ đào tạo, tìm kiếm tạo việc làm, hỗ trợ lãi vay vốn, xuất khẩu lao động, các đoàn thể giúp đỡ… đang phát huy tác dụng.

Kinh tế vị nhân sinh, vì vậy cũng đồng nghĩa với nhận định: Kinh tế là phương tiện nâng cánh cho văn hóa. Cuộc sống của nhân dân về mặt vật chất cho dù có khấm khá đến mấy cũng vẫn đòi hỏi đời sống văn hóa tinh thần nâng cao tương xứng. Văn hóa nhờ kinh tế mà phát triển, đến lượt văn hóa lại là động lực thúc đẩy kinh tế đi lên.

Trong điều kiện kinh tế thị trường, hội nhập sâu, càng cần giữ bản sắc văn hóa dân tộc. Truyền thống văn hóa kết tinh triết lí sống. Đó là nhân nghĩa, trọng tín, thương yêu con người, sống có ích cho xã hội, giàu nhưng phải thanh lịch, nghèo cũng phải sang chứ không hèn. Trong thời hiện đại, văn hóa còn thể hiện ở mọi ngóc ngách của cuộc sống, từ sản xuất, tiêu dùng, ứng xử, lối sống, nếp sống, thực thi luật pháp; Giữ gìn và làm phong phú văn hóa chính là bảo tồn và phát huy truyền thống có sẵn đồng thời tiếp thu tinh hoa văn hóa thế giới.

Tỉnh ta có nhiều chủ trương, biện pháp vừa đẩy nhanh xây dựng kinh tế vừa thúc đẩy văn hóa phát triển. Cân đối ngân sách hàng năm ưu tiên phát triển kinh tế. Tổng mức đầu tư toàn xã hội xấp xỉ 50% GDP, nguồn lực cho các sự nghiệp văn hóa xã hội chiếm tỷ trọng rất lớn trong tổng chi ngân sách. Việc xây dựng văn hóa ở cụm dân cư, xây dựng gia đình văn hóa đang nhận được sự hưởng ứng tích cực của dân. Nay tỉnh ta lại có sáng tạo mới: Giao trách nhiệm cho các khu công nghiệp, cụm công nghiệp, các cơ sở sản xuất, góp công vào xây dựng nông thôn mới.

Phát triển kinh tế nhanh, bền vững là cơ sở thúc đẩy xã hội tiến bộ mọi mặt: Thành tựu thu được rất lớn lao, đổi đời, không thể phủ nhận. Tuy nhiên những khiếm khuyết cũng biểu hiện nhiều mặt. Đó là: Chúng ta phải sử dụng nhiều tài nguyên, phải gánh chịu biến động xấu về môi trường, phải chấp nhận làm thuê giai đoạn đầu. Nền kinh tế phát triển sẽ không thể đồng đều giữa các ngành, vùng. Sự cạnh tranh thiếu lành mạnh còn xảy ra, tiêu cực, lãng phí, tham ô, tham nhũng vẫn còn, tệ nạn do suy thoái đạo đức lối sống xảy ra dưới nhiều hình thức, việc chấp hành luật pháp và quy tắc sống chưa cao…

Bao trùm lên những trái chiều của quá trình phát triển là hệ thống pháp lý chưa đủ bao phủ mọi mặt đời sống kinh tế xã hội, có những quy định lạc hậu chưa kịp chỉnh sửa. Xây dựng nhà nước pháp quyền không phải chốc lát là xong, điều quan trọng nữa là ý thức tự giác của mỗi người chưa cao. Sự lơ là trong thực thi công vụ, thái độ thờ ơ, vô cảm, ỷ lại, tránh né, vô tình hay cố ý vi phạm vì nhiều lí do khác…

Tất cả những diễn biến kể trên là ngoài ý muốn. Nhận dạng được sự tồn tại đồng thời của các mặt đối lập là cần thiết để không bất ngờ, không may rủi, bị động, cực đoan mà chủ động phát huy cái tốt, khắc chế điều xấu. Đó chính là nội dung quan trọng, hữu ích cho các nhà lãnh đạo, các nhà quản lý và mỗi người trong công cuộc kiến thiết kinh tế.

Năm Tân Mão 2011 chắc chắn sẽ có nhiều thắng lợi trong lộ trình xây dựng tỉnh Bắc Ninh tiến bộ mọi mặt, vì hạnh phúc của nhân dân.

Nguyễn Hùng Quán