Nhớ vị Tết xưa

Trong cái tiết trời se lạnh, lất phất mưa xuân, ta như nghe cả tiếng lách tách của những mầm chồi đang cựa mình bung vỏ. Màu xanh non tơ mướt mát của cây cỏ còn lấp lánh những hạt nước đọng li ti càng trở nên mềm mại, huyền ảo và lung linh hơn bao giờ hết. Hít một hơi thật căng lồng ngực cái không khí ẩm ướt, trong trẻo, yên bình mang hơi thở mùa xuân, tôi lại nao nao nhớ về thuở xa xưa...

   Làng tôi ở ven sông Ngũ Huyện Khê thuộc phủ Từ Sơn. Ngày ấy, bọn trẻ con chúng tôi đứa nào cũng háo hức chờ mong ngày Tết đến. Lũ trẻ vô ưu chả biết đến những bộn bề lo âu của người lớn cho một cái Tết thật đầm ấm, no đủ và chu toàn. Cái câu -Tết đến sau lưng, trẻ con thì mừng người lớn thì lo” bao giờ cũng đúng. Tết, là chúng tôi được nghỉ học. Tết, là được ăn ngon. Tết, là được mặc quần áo mới. Tết, là được đi chơi thả cửa. Tết, là được mừng tuổi, vân vân và mây mây... Vô vàn lý do để lũ trẻ chúng tôi mong Tết đến nhường nào. Và cái câu đếm lùi thường nhật của tôi là: “Còn... ngày nữa thì đến Tết, bu nhỉ?”. Bu cười hiền, dùng ngón trỏ và ngón cái quệt nước trầu hai bên khóe miệng rồi nhéo mũi tôi: “Cha bố nhà cô, chỉ mong đến Tết thôi... “. Tôi chu mỏ, ngúng nguẩy cái đuôi sam vàng hoe màu râu ngô: “Chứ lị...”.
   Đến cái hôm bu tôi ngâm măng khô, mua lá bánh thì tôi biết Tết đã gần lắm rồi. Chị cả tôi mang gạo nếp xay ra rang chín để làm chè lam. Cầm thanh tre già được chẻ làm 5 thanh nhỏ ở đầu đan hình rẻ quạt, chị nhanh tay đảo đều tay trên cái chảo to đun bếp củi. Cho tới khi gạo nổ lách tách thơm lừng có màu vàng suộm thì chị đổ ra cái rá to rồi phủ lên trên cái khăn bông để giữ nhiệt. Trong khi đó, chị hai đã lau một cái mẹt thật sạch và bê cái cối đá xay tay đã rửa sạch và phơi khô đặt vào giữa. Chị bốc gạo vào cối và xay. Tiếng cối xay quay nghiền nát những hạt gạo rang giòn nghe lạo xạo, lạt xạt thật vui tai. Xay bột chè lam rất mệt, nhiều lúc cái cối xít lại đứng ỳ ra chả chịu quay gì cả. Chị mắm môi kéo thật mạnh mà nó cứ bướng bỉnh lì lợm cố thủ tại chỗ. Thầy nhìn thấy chạy lại hướng dẫn chị khẽ nâng cối lên một chút cho gạo lọt xuống, cối lại quay ngon lành. Rồi công đoạn giã chè lam nữa chứ: bu đổ bột đã xay nhỏ, trộn thêm tóp mỡ, lạc rang... vào cối, dùng đũa gạt cho trũng ở giữa rồi đổ mật đã đun nóng già với gừng vào, trộn đều lên và giã cho chúng quện vào nhau. Cái chày nện vào đám bột chè lam trộn mật cứ bung lên nhức cả tay. Xong rồi bu nắm thành từng nắm như hình quả xoài, người cũng không quên nặn cho tôi vài chiếc bé xíu. Tất cả được xếp vào chum, rắc bột lên trên để ăn dần. Ra giêng đi cấy cày ngoài đồng về đói mà được miếng chè lam lót dại thì tỉnh cả người. Chè lam nhà tôi làm bằng mật đun già lửa nên càng để càng rắn lại. Khi ăn phải dùng dao phay và thớt để chặt ra từng miếng nhỏ, nhiều khi phải dùng cả búa để gõ nữa. Chè lam nhà làm có một nét đặc trưng riêng không giống những nhà khác. Nó không quá ngọt mềm mà lại rắn, bùi thơm vị gạo nếp rang, vị gừng lạc và béo vị tóp mỡ. Ăn rồi dư vị vẫn còn đọng mãi trong miệng...

Tới ngày 28, 29 Tết, chị tôi ngâm gạo nếp, đãi đỗ và luộc lá, rửa lá bánh. Tôi ngồi bên xem cả nhà xúm vào gói bánh chưng. Thúng gạo một bên, lá xếp một bên, giữa là đỗ và thịt rắc hạt tiêu... Tôi thích thú nghịch những chiếc lạt và tết 4 chiếc lại thành hình con nhện để gói bánh đầu giò. Mỗi cái bánh đầu giò cần hai “con nhện” như vậy. Nhà tôi không gói bánh vuông mà gói bánh dài như hình cái giò nên gọi là bánh đầu giò. Bu và chị đặt ba cái lạt nằm ngang mâm, rồi trải hai lá dọc lên trên, một lá đặt vào chính giữa. Gạo được xúc đổ vào lá giữa, trải dài từ trên xuống dưới và san phẳng thành một lớp mỏng vừa. Lớp đỗ nhỏ hơn rải đều lên trên, rồi đến thịt đặt chính giữa, lại phủ đỗ lên, và cuối cùng là gạo. Bàn tay khéo léo của hai người nội trợ nhẹ nhàng cuộn hai mép lá gấp vào nhau, rồi buộc ba cái lạt để định hình. Một đầu bánh được gấp lá tạm lại rồi chống xuống mâm để chiếc bánh đứng lên. Chị vỗ nhẹ đầu bánh cho những hạt gạo xuống hết, dùng ngón tay san phẳng và khéo léo gấp lá lại thành hình đầu giò với một “con nhện” đặt bên ngoài. Bốn cái chân “nhện” được vuốt dọc thân bánh và buộc lại vào ba cái lạt. Đầu giò đó được chống xuống mâm và gói nốt đầu bên kia. Cuối cùng, chiếc bánh được cuốn lại bằng những sợi lạt (hoặc dây chuối khô) tước nhỏ nối lại với nhau. Gói bánh quan trọng nhất là đều tay và khéo léo. Bánh gói chặt quá thì gạo không đủ độ nở, luộc khó chín, mà lỏng quá thì lại bị nhão ăn nhạt vị. Rồi việc rải gạo, đỗ không khéo, bánh sẽ bị “lộn mề” (nhân bánh ra ngoài vỏ bánh). Bánh chưng bu và chị tôi gói thì miễn chê rồi. Vậy là công đoạn gói một chiếc bánh đã hoàn tất. Tôi thích thú với việc buộc cho mỗi chiếc bánh một cái lạt vào hai đầu như chiếc quai nón để khi luộc chín có thể cầm vào nó mà vớt ra. Nhà tôi luộc bánh bằng nồi đồng to nên độ dài của những chiếc bánh theo kích thước của nồi. Chiếc dài nhất ở giữa, rồi hai bên là những chiếc ngắn dần. Bu không bao giờ quên gói cho cô con gái út một chiếc bánh nhỏ xíu.
   Thế rồi cả nhà ngồi quây quanh bếp lửa trông nồi bánh chưng. Ánh lửa bập bùng, tiếng củi nổ lách tách lấp loáng trong ánh mắt háo hức của mấy chị em tôi. Nồi bánh sôi lọc bọc đã tỏa ra mùi thơm dìu dịu. Thi thoảng thầy lại đứng lên bưng thau nước đặt trên miệng nồi đang bốc hơi nghi ngút đổ thêm vào bên trong. Tôi ngồi cuộn tròn trong lòng bu nghe kể sự tích bánh chưng bánh giầy rồi ngủ tít lúc nào không biết. Nhưng cái bánh tí xíu của tôi thì không chịu ngủ. Nó ngấm đủ nhiệt rồi lanh chanh chín trước các anh chị của nó. Nó hãnh diện chia tay đồng bọn rồi theo tay bu nhảy tót ra ngoài. Bu nhẹ nhàng lay gọi tôi dậy. Tôi được ăn miếng đầu tiên, ở giữa, ngon nhất, rồi mới cho mỗi người “ăn ké” một miếng. Ôi, miếng bánh nóng hổi, mềm, ngọt, dẻo, thơm, ngậy mùi gạo đỗ, thịt mỡ và tiêu cứ tan dần trong khoang miệng, thấm đến từng tế bào của cơ thể. Sao mà ngon, sao mà nồng nàn, sao mà quện mùi hương vị Tết: hương vị của bùn đất đồng nội, thấm đẫm những giọt mồ hôi mặn mòi của thầy bu tôi, hương vị của tuổi thơ... Phải rất là khuya, khi tôi đã ngủ được một giấc nữa thì nồi bánh mới chín. Thầy vớt bánh ra đặt vào một lớp rơm trải trên nền bếp rồi lăn qua lăn lại từng chiếc “cho nó dền”, người nói vậy. Những chiếc bánh khi đã nguội được xếp ngay ngắn trên bệ cao, sẵn sàng cho một cái Tết an bình và no ấm.