Những người gieo nốt nhạc miền Quan họ

Sức hấp dẫn của miền đất trữ tình, thơ mộng Bắc Ninh - Kinh Bắc, quê hương của các làn điệu Dân ca Quan họ đằm thắm, mượt mà đã trở thành chất xúc tác, lôi cuốn, khơi nguồn cảm hứng bất tận cho nhiều văn nghệ sỹ sáng tạo nên những tác phẩm nghệ thuật tuyệt vời. Trong số đó, có những ca khúc viết về quê hương Quan họ của một số nhạc sỹ mà ngay từ khi ra đời đã làm xao xuyến trái tim người nghe, trở thành bài ca đi cùng năm tháng, gắn bó “ruột thịt” với đời sống của người dân miền Quan họ.

Trong cuộc giao lưu nhạc sỹ ba miền với Dân ca Quan họ Bắc Ninh, chúng tôi may mắn được gặp gỡ các nhạc sỹ đã phổ nhạc và sáng tác những ca khúc bất hủ về quê hương Bắc Ninh yêu dấu. Nhạc sỹ Lê Mây- tác giả của “Bắc Ninh-Kinh Bắc” và nhạc sỹ Vũ Thiết với ca khúc “Nghe câu Quan họ trên cao nguyên” đã rất xúc động khi được trở lại mảnh đất khởi nguồn của thi ca - Bắc Ninh và chia sẻ với chúng tôi về quá trình sáng tác hai ca khúc nổi tiếng này. Đặc biệt hơn vì Lê Mây quê ở Hưng Yên và Vũ Thiết quê ở Thái Bình, họ đều không sinh ra và lớn lên ở miền Quan họ.

“Tôi viết Bắc Ninh-Kinh Bắc như rút từ gan ruột mình”

Nhạc sỹ Lê Mây kể: Tôi có một thời gian tương đối dài gắn bó với Bắc Ninh, vì trong suốt những năm 1960-1964 khi còn là sinh viên ở Nhạc viện Hà Nội tôi thường xuyên đi về Bắc Ninh và là học trò của nghệ nhân Quan họ - cụ Nguyễn Khắc Tâm ở làng Na (Hiên Vân, Tiên Du). Vì thế, tất cả văn hóa vùng Kinh Bắc đã ngấm vào tôi, địa lý Bắc Ninh cũng đã quá quen thuộc nên tôi viết Bắc Ninh-Kinh Bắc như rút từ ruột gan mình ra và hoàn thành trong trọn vẹn một ngày. Rất mừng là ngay sau khi bài hát ra đời đã được người Bắc Ninh yêu mến. Và hơn thế, nó đã vượt ra khỏi địa giới Bắc Ninh, trở thành bài hát được đông đảo công chúng đón nhận.

Cuộc gặp gỡ, giao lưu trên quê hương Quan họ cho Lê Mây cảm xúc khó tả. Ông muốn được nghe Quan họ nguyên gốc và muốn hát một câu Quan họ “Làm tài trai chơi trốn hà (nào) ối a tôi lại tấu hà (nào)…”. Phong cách trẻ trung, sôi động nhiệt thành của nhạc sỹ Lê Mây khiến nhiều người bất ngờ đến khó tin khi ông nói đã bước sang tuổi “thất thập”. Trong cuộc đời lao động nghệ thuật của mình, nhạc sỹ Lê Mây thực sự đắm say và dành tình cảm đặc biệt với âm nhạc dân tộc, minh chứng qua nhiều ca khúc mang đậm phong cách dân gian song vẫn có được tiết tấu thời đại nên dễ đi vào lòng người mà Bắc Ninh-Kinh Bắc là một tác phẩm tiêu biểu. Qua giọng ca trầm lắng, khỏe khoắn của ca sĩ Trọng Tấn, bài ca như một bức tranh ngợi ca nét đẹp lung linh huyền ảo về “chiếc nôi của người Việt cổ, chiếc nôi ngàn câu Quan họ nằm kề Kinh đô Thăng Long, trấn giữ Kinh đô Thăng Long…”. Giai điệu, tiết tấu hòa quyện với ca từ trong bài hát khiến người nghe không chỉ hình dung mà còn cảm được cả nét đẹp văn hóa lẫn tình người của miền đất “như trong thơ”.

Ngoài Bắc Ninh-Kinh Bắc, Lê Mây còn là tác giả của “Ngày xuân Quan họ” và vừa hoàn thành tác phẩm “Trăng suông” với ca từ rất lạ và đầy khám phá, sáng tạo trên nền âm hưởng “Cây trúc xinh” hiện vẫn chưa công bố nhưng nhạc sỹ đã giới thiệu trong chương trình giao lưu nhạc sỹ ba miền với Dân ca Quan họ Bắc Ninh đầu tháng 10 vừa qua.

“Nghe câu Quan họ trên cao nguyên” là sáng tác đầu tay

Nhạc sỹ Vũ Thiết sinh ra ở quê lúa Thái Bình và hiện là hội viên Hội Nhạc sỹ Hà Nội, đang công tác tại Ban Âm nhạc (Đài Tiếng nói Việt Nam). “Nghe câu Quan họ trên Cao Nguyên” được nhạc sỹ Vũ Thiết viết năm 1982 trong dịp tham gia trại sáng tác và khi đó ông mới chỉ là một nhạc công. Nhạc sỹ kể: Năm đó, tôi gặp nhiều dòng người di cư vào Tây Nguyên xây dựng vùng kinh tế mới, được nghe người Bắc Ninh hát Quan họ rất nhiều và sau đó lại được đọc bài thơ “Nghe câu Quan họ trên cao nguyên” của nhà thơ Vũ Chỉnh vừa hay vừa ý nghĩa, cứ thế, trong tôi tuôn trào một dòng cảm xúc rất lạ và đẹp. Thế là tôi viết nhạc cho bài thơ. “Nghe câu Quan họ trên cao nguyên” cũng chính là sáng tác đầu tay của tôi.

Bài hát ra đời đã nhận được sự đón nhận nồng nhiệt của khán giả, thành công này có ý nghĩa quan trọng trong sự nghiệp sáng tác của tôi. Dù không chuyên nghiệp như những ca sỹ nổi tiếng nhưng khi nghe những liền anh, liền chị hát “Nghe câu Quan họ trên cao nguyên” không có nhạc đệm, tôi thấy ấm lòng bởi bài hát của mình đã được thể hiện một cách mộc mạc ngay chính trên quê hương Quan họ. Tôi mê miền Quan họ từ ngày còn thơ bé cho đến nay vẫn nuôi giấc mơ sẽ được sống lâu hơn ở Bắc Ninh để có thêm thời gian thẩm thấu, ngấm nhiều hơn nữa các lớp lang văn hóa Bắc Ninh và để tiếp tục sáng tạo thêm những tác phẩm mới về miền đất Bắc Ninh giàu đẹp, văn hiến.

Tuy khác nhau về hoàn cảnh sáng tác, hình thức thể hiện nhưng nhạc sỹ Lê Mây và Vũ Thiết cũng như nhiều văn nghệ sỹ khác khi viết về Bắc Ninh, đặc sắc văn hóa Quan họ đã gieo thêm những nốt nhạc, góp phần quan trọng vào việc bảo tồn và phát huy giá trị của Dân ca Quan họ để Quan họ trường tồn và lan tỏa…

Bài, ảnh: Vy – Cẩm