Quan họ vùng Nam Đuống không để “gieo vừng ra ngô”

Các CLB Quan họ được thành lập tự phát, hoạt động lồng ghép với nhiều loại hình nghệ thuật khác và chủ yếu “học mót” lẫn nhau rồi sau đó mạnh ai nấy làm… là một vài đặc điểm nổi bật của thực trạng Quan họ vùng Nam Đuống hiện nay. Di sản văn hóa Quan họ lan tỏa, phát triển phù hợp với nhu cầu mới của xã hội là tất yếu và cần thiết nhưng làm thế nào để không “gieo vừng ra ngô” thực sự là điều đáng phải quan tâm, nhất là đối với các CLB Quan họ thuộc ba huyện vùng Nam Đuống.

Không gian văn hóa Quan họ được các nhà nghiên cứu xác định trải dài hai bên bờ sông Cầu mà trung tâm là 49 làng Quan họ gốc. Ở Bắc Ninh, ngoài 44 làng Quan họ gốc đã phát triển thêm 329 làng Quan họ thực hành (số liệu thống kê năm 2010). Ba huyện bên bờ nam sông Đuống là Gia Bình, Lương Tài, Thuận Thành có gần 100 làng Quan họ mới. Mặc dù là vùng Quan họ lan tỏa, mới phát triển ở giai đoạn sau nhưng tình yêu Quan họ của người dân vùng Nam Đuống chẳng kém người dân các làng Quan họ gốc. Bà Phí Thị Mát, cán bộ phụ trách lĩnh vực văn hóa quần chúng, Trung tâm văn hóa - thể thao huyện Lương Tài chia sẻ: “Người dân ở đây mê Quan họ từ rất lâu rồi. Khoảng 10 năm về trước, người dân ở nhiều thôn làng trong huyện đã tự nguyện đóng góp kinh phí để tổ chức các hoạt động văn hóa, văn nghệ mà chủ yếu là hát Quan họ. Ở Lương Tài hiện nay, 14/14 xã, thị trấn đều có các hoạt động về Quan họ. Tuy nhiên, rất ít CLB Quan họ được UBND xã ra quyết định thành lập, phần lớn đều là tự phát. Những người có chung tình yêu Quan họ thì tập hợp nhau lại rồi tự đóng góp kinh phí, tự truyền dạy lẫn nhau, nhiều người thì “học mót” từ những nghệ sỹ, diễn viên của Đoàn Dân ca Quan họ Bắc Ninh…”.

Hoạt động  Quan họ ở vùng Nam Đuống những năm gần đây phát triển khá mạnh song chủ yếu là tự phát nên rất khó quản lý. Được biết, mỗi năm Trung tâm Văn hóa - Thông tin tỉnh mở khoảng 7-8 lớp với thời gian từ 10 đến 15 ngày/1 lớp để truyền dạy Dân ca Quan họ cho người dân các xã, thị trấn thuộc ba huyện vùng Nam Đuống. Mỗi lớp chỉ được tổ chức truyền dạy cho 30 học viên nhưng tại các huyện vùng Nam Đuống người dân đến đăng ký học rất đông nên các lớp thường gấp rưỡi hoặc gấp đôi so với quy định như: Cao Đức (Gia Bình), Phú Lương (Lương Tài)…

Anh Nguyễn Đức Thuận, Trưởng phòng nghiệp vụ văn hóa - văn nghệ quần chúng (Trung tâm văn hóa thông tin tỉnh) cho biết: Nhu cầu học hát Dân ca Quan họ của người dân các địa phương trong tỉnh ngày càng lớn. Nhưng kinh phí truyền dạy trong cộng đồng hạn chế nên không thể phủ sóng hết được. Do công tác truyền dạy không được bài bản, người dân chủ yếu là tự học lẫn nhau nên có hiện tượng những người mới vọc vạch đôi ba làn điệu Quan họ cũng tập hợp thành một tốp hoặc một nhóm để đi hát kiếm sống, mang nặng tính thương mại hóa, thậm chí đã có những trường hợp làm sai lệch cả về trang phục cho đến làn điệu, gây phản cảm, ảnh hưởng tiêu cực đến hình ảnh của Di sản văn hóa Quan họ.

Cần hợp sức cả cộng đồng

Ông Lê Xuân Bắc, Trưởng phòng Văn hóa-Thông tin huyện Thuận Thành cho biết: Vẫn biết Quan họ vùng Nam Đuống chỉ là Quan họ mới phát triển, có nhiều vấn đề cần phải được điều chỉnh để bảo tồn những giá trị văn hóa quý báu của Di sản văn hóa Quan họ. Nhưng chúng tôi thực sự rất khó quản lý các hoạt động biểu diễn Quan họ trên địa bàn vì hầu hết là hoạt động tự do, hơn nữa lại chưa có bất kỳ một quy chế nào để kiểm soát việc hành nghề của họ.

Trao đổi với chúng tôi, ông Nguyễn Văn Ảnh, Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch khẳng định: Không gian hoạt động biểu diễn của Dân ca Quan họ Bắc Ninh rất đa dạng: Hát tại nhà; trong đình, đền, chùa; trên sân khấu; hát dưới thuyền; trong các lễ hội, tại các đám cưới hoặc nhiều sự kiện khác… Do vậy việc quản lý hoạt động biểu diễn Dân ca Quan họ phức tạp hơn rất nhiều so với các loại hình nghệ thuật khác. Sở đã xây dựng và đang xin ý kiến đóng góp của các ngành về Quy chế hoạt động biểu diễn Dân ca Quan họ trên địa bàn tỉnh để trình UBND tỉnh trong thời gian sớm nhất. Quy chế này được áp dụng thì những người đủ điều kiện, hiểu biết về văn hóa Quan họ mới được cấp phép hành nghề.

Thời gian qua, Bắc Ninh đã chủ động, tích cực triển khai thực hiện rất nhiều chương trình bảo tồn, phát huy giá trị của Di sản văn hóa Quan họ được cộng đồng nhân dân trong ngoài tỉnh ghi nhận, đánh giá cao như việc: Thực hiện chính sách đãi ngộ các nghệ nhân Dân ca Quan họ; đưa Dân ca Quan họ vào giảng dạy trong các trường phổ thông; phát triển các làng Quan họ mới… Một số tỉnh, thành phố khác đã tham khảo, học hỏi cách thức tổ chức thực hiện các chương trình bảo tồn và phát huy giá trị di sản Dân ca Quan họ của Bắc Ninh để về áp dụng vào việc bảo tồn các di sản của địa phương mình. Vì vậy, muốn Quan họ vùng Nam Đuống phát triển đúng định hướng đòi hỏi sự hợp sức của cả cộng đồng, trong đó vai trò gắn kết ba chủ thể là: Người thực hành di sản, người thụ hưởng di sản và người quản lý di sản cần phải được coi trọng. Bởi chỉ khi có sự thống nhất, đồng thuận của ba chủ thể nói trên thì những giá trị tiêu biểu của Di sản Dân ca Quan họ mới không bị bó hẹp “đông cứng” trong những vùng Quan họ gốc vừa có thể phát huy hiệu quả, bền vững mà không “gieo vừng ra ngô” - như lời Bác Hồ đã căn dặn về việc bảo tồn các di sản văn hóa phi vật thể.