Quản lý bệnh mạn tính tại tuyến y tế cơ sở

Bệnh không lây nhiễm (hay bệnh mạn tính) - là những bệnh có thời gian bị bệnh dài và nhìn chung là tiến triển chậm. Bốn loại bệnh không lây nhiễm chính là các bệnh: Tim mạch (như nhồi máu cơ tim và đột quỵ), ung thư, bệnh hô hấp mạn tính (như bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính và hen phế quản) và đái tháo đường. 

Trước đây, việc khám, quản lý các bệnh không lây nhiễm chỉ được thực hiện tại Bệnh viện Đa khoa tỉnh, sau đó triển khai quản lý các bệnh hô hấp mãn tính và đái tháo đường tại Trung tâm y tế các huyện, thị xã, thành phố và hai năm trở lại đây bắt đầu quản lý bệnh tăng huyết áp tại Trạm y tế xã. Trong xu hướng gia tăng các bệnh không lây nhiễm như hiện nay, việc triển khai điều trị, quản lý tại tuyến y tế cơ sở góp phần giảm tải cho y tế tuyến trên đáp ứng yêu cầu khi mô hình bệnh tật có sự thay đổi.
Tại Bắc Ninh, Bệnh viện Đa khoa tỉnh là đơn vị đi đầu trong quản lý điều trị bệnh hen phế quản và bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính (COPD), đái tháo đường. Thời gian qua, toàn tỉnh đẩy mạnh triển khai rà soát, cập nhật danh sách người mắc bệnh mạn tính, triển khai quản lý, điều trị người mắc bệnh không lây nhiễm tại các Trạm y tế. Hiện nay, cả 8/8 Trung tâm y tế huyện, thị xã, thành phố triển khai phòng và quản lý các bệnh mãn tính này. Tại tuyến xã, đến hết tháng 6-2019, 100% các Trạm y tế triển khai quản lý bệnh tăng huyết áp, đái tháo đường; số bệnh nhân tăng huyết áp quản lý tại trạm y tế đã đạt 28,4 nghìn người, số bệnh nhân đái tháo đường là 15,5 nghìn người. 
Tại Trung tâm Y tế huyện Quế Võ hiện đang quản lý, điều trị hen phế quản và COPD cho hơn 500 bệnh nhân. Cuối tháng 9 vừa qua, đơn vị mời các bác sĩ giàu kinh nghiệm của Bệnh viện Phổi T.Ư và Bệnh viện Đa khoa tỉnh cập nhật kiến thức chẩn đoán và điều trị, sử dụng các thuốc trong điều trị các bệnh này. Bác sĩ CKI Đàm Thận Hiển, Giám đốc Trung tâm cho biết: Công tác khám, quản lý và điều trị hen phế quản, COPD được triển khai tại tuyến huyện đã mang lại hiệu quả tích cực, bệnh nhân được tiếp cận, điều trị y tế mà không phải chuyển tuyến, tiết kiệm thời gian và chi phí đi lại, giảm tải đáng kể cho tuyến trên. Tuy nhiên, trong cộng đồng vẫn còn nhiều bệnh nhân chưa được phát hiện và được đưa vào chương trình quản lý. Đây là những bệnh hô hấp mạn tính nên tỷ lệ được phát hiện sớm, dự phòng và điều trị kiểm soát đạt mục tiêu còn thấp, ước tính có tới 2/3 số bệnh nhân hen phế quản chưa được điều trị tối ưu và kiểm soát tốt. 

Theo dõi sức khỏe, phát hiện sớm các bệnh mạn tính để được quản lý, điều trị kịp thời góp phần giảm thiểu biến chứng cho bệnh nhân.

Triển khai quản lý tăng huyết áp, đái tháo đường gần 10 năm nay, Trung tâm Y tế thành phố Bắc Ninh hiện đang quản lý khoảng 1,5 nghìn bệnh nhân đái tháo đường và hơn 2 nghìn bệnh nhân tăng huyết áp. Số bệnh nhân này phần lớn thường trú tại thành phố Bắc Ninh song cũng có một số đến từ các huyện lân cận. Bác sĩ CKI Bạch Văn Tùng, Trưởng khoa Khám bệnh, Trung tâm Y tế thành phố Bắc Ninh cho biết: Khi tư vấn cho các bệnh nhân tăng huyết áp ở thể nhẹ, chúng tôi khuyến khích họ chuyển về quản lý, điều trị tại Trạm y tế nơi cư trú để vừa đỡ thời gian đi lại, chờ đợi khi thăm khám vừa giảm tải cho tuyến trên. Thực tế cho thấy, nếu được quản lý tốt, bệnh nhân mắc các bệnh không lây nhiễm sẽ phòng ngừa được nhiều biến chứng hoặc phát hiện sớm các biến chứng, do đó hiệu quả điều trị cao, giảm thời gian và chi phí, gánh nặng kinh tế cho gia đình và bệnh nhân. 
 Theo Tổ chức Y tế thế giới (WHO), 77% trường hợp tử vong và 70% gánh nặng chi phí điều trị, dịch vụ y tế đều bắt nguồn từ các bệnh không lây nhiễm. Về cơ bản, không đột ngột dẫn đến cái chết như các dịch bệnh truyền nhiễm nhưng bệnh không lây nhiễm có nguy cơ tử vong lớn nhất Việt Nam, bao gồm các bệnh tim mạch, cao huyết áp, đái tháo đường, ung thư, các bệnh liên quan đến hô hấp mà không gây lây nhiễm, các hội chứng tâm lý/rối loạn tâm thần... Vì lý do không lây nhiễm kèm với thời gian tiến triển bệnh kéo dài nên các bệnh này thường ít được cộng đồng quan tâm. Trung bình mỗi năm, cả nước có khoảng 12 triệu người mắc bệnh tăng huyết áp, gần 3 triệu ca mắc bệnh đái tháo đường, 2 triệu người mắc các bệnh tim mạch và hô hấp mạn tính và gần 126 nghìn ca mắc mới ung thư, rối loạn tâm thần. 
WHO cảnh báo, lối sống liên quan rất lớn đến sức khỏe, đặc biệt các bệnh không lây nhiễm thì hút thuốc lá là một trong những nguyên nhân gây tử vong hàng đầu, với khoảng 7,2 triệu ca tử vong mỗi năm (bao gồm cả ảnh hưởng của thuốc lá đến những người hút thuốc lá thụ động); hơn 3,3 triệu ca tử vong có liên quan đến việc sử dụng đồ uống có cồn (bao gồm cả bệnh ung thư); thiếu vận động thể thao cũng là một nguyên nhân gián tiếp gây ra khoảng 1,6 ca tử vong mỗi năm. Bên cạnh đó, có rất nhiều người mắc bệnh nhưng không nằm trong thống kê hoặc không có khả năng tham gia điều trị bệnh. Rất nhiều bệnh nhân không biết mình đang mắc bệnh cao huyết áp hay đái tháo đường. Tỉ lệ bệnh nhân đang thực sự điều trị căn bệnh này ở Việt Nam khá thấp, chỉ ở mức 29% bệnh nhân mắc bệnh đái tháo đường và 14% bệnh nhân cao huyết áp đang có được nhận các chăm sóc y tế cần thiết. Do vậy, nâng cao năng lực tuyến y tế cơ sở để thu hút bệnh nhân quản lý, điều trị các bệnh không lây nhiễm vừa là nhu cầu vừa là đòi hỏi của thực tiễn.