Sắc màu mới Đẩu Hàn

Nhiều năm trước đây, mỗi khi nhắc đến thôn Đẩu Hàn, xã Hoà Long, thành phố Bắc Ninh, người quanh vùng không khỏi cám cảnh về một xóm ngoài đê với bao nỗi vất vả cơ cực mưu sinh. “Sống ngâm da, chết ngâm xương”, đó là những gì mà bao thế hệ người Đẩu Hàn từng trải nghiệm khi mở làng lập nghiệp nơi đất bãi ngoài đê. Dòng sông Cầu vốn hiền hoà thơ mộng là thế song cũng thật hung dữ khó lường trong mùa mưa lũ, để rồi mỗi khi con đê bối bao bọc xóm làng bị nước lũ tàn phá, Đẩu Hàn lại phải sống chung với lũ từ một đến hai tháng. Tuy nhiên cũng chính từ hoàn cảnh khắc nghiệt đó, người dân nơi đây đã tích luỹ cho mình nhiều kinh nghiệm quý trong việc sống chung với lũ, từng bước chinh phục thiên nhiên, xây dựng làng quê ngày một trù phú hơn.

Cho đến tận bây giờ, ông Nguyễn Hữu Nghiêm - Trưởng Ban công tác Mặt trận thôn vẫn chưa quên cảnh tượng cả làng gồng mình chống lũ mùa mưa những năm 1985 - 1986. Khi ấy nước từ thượng nguồn sông Cầu đổ về thật lớn. Con đê bối bao quanh làng dài hơn 2,8 km luôn trong tình trạng bị đe doạ bởi dòng nước hung dữ. Nhìn quanh đâu đâu cũng ngập trắng một mầu nước bạc. Thanh niên trai tráng trong làng được huy động ra canh giữ đê. Các cụ già và trẻ nhỏ thì sơ tán lên đê Đại Hà phía trong, dựng lều lán ở tạm hoặc xuôi về làng Cô Mễ, Vũ Ninh ở nhờ bà con họ hàng. Mỗi gia đình đều tự trang bị một thuyền nan để ứng phó với bão lũ, vận chuyển mọi tài sản, vật dụng lên cao. “Đó là kinh nghiệm xương máu của người Đẩu Hàn”, ông Nghiêm cười nói. Năm nào cũng vậy, thôn luôn duy trì đội cừ kè với gần 50 thanh niên độ tuổi dưới 35 sẵn sàng ứng phó khi có tình huống xấu xảy ra. Chỉ có điều lúc ấy cơ sở vật chất, trang thiết bị phương tiện phòng chống lũ còn thiếu thốn nên liên tiếp trong hai năm 1985 - 1986 đê bối Đẩu Hàn đều bị vỡ, nước ngập trắng nhà cửa ruộng vườn. Khi nước rút, người trong làng túc mục trở về dọn dẹp nhà cửa, chuẩn bị cho một mùa sản xuất mới. Nhưng do môi trường bị ô nhiễm nên công việc khôi phục đàn vật nuôi chẳng dễ dàng chút nào. Nghề phụ không có, đa số người Đẩu Hàn lại dựa vào dòng sông Cầu, mưu sinh bằng nghề chài lưới trên sông.

Khó khăn là vậy, song không phải ngẫu nhiên mà người Đẩu Hàn lại chọn cho mình chốn an cư lập nghiệp ngay sát triền sông. Theo những thư tịch cổ còn lưu giữ trong đình, chùa làng cho thấy, Đẩu Hàn vốn là một làng Việt cổ hình thành cách đây trên 400 năm với tên gọi “Đẩu Hàn trang”, đất đai mầu mỡ trên bến dưới thuyền, người dân sinh sống chủ yếu bằng nghề cấy lúa và trồng dâu chăn tằm dệt vải. Trong lịch sử khoa cử phong kiến Việt Nam, Đẩu Hàn từng có một người đỗ Tiến sỹ là Đỗ Vĩnh An - tên tuổi được lưu danh tại Văn miếu Bắc Ninh. Sống chung với sự khắc nghiệt của thiên nhiên, người Đẩu Hàn đã tạo cho mình một đức tính kiên trì chịu khó, một sức vươn bền bỉ dẻo dai. Sau đận ngập lụt vì vỡ đê bao hai năm 1985 - 1986, trong làng nhìn đâu cũng thấy cảnh thiếu thốn, ông Nguyễn Hữu Nghiêm nhớ lại. Nhưng cũng chỉ vài năm sau đó, cư dân xóm ngoài đê đã nhanh chóng bắt nhịp với sự đổi mới, từng bước đẩy lùi đói nghèo, xây dựng thôn xóm vững mạnh no ấm như chính sự vững chãi theo thời gian của con đê bối, hiên ngang che chở cho xóm làng bình yên trước mọi bão lũ.

Nhìn lại “sức vươn” của người Đẩu Hàn, Trưởng thôn Nguyễn Hữu Thoả kể khá rành mạch về những “nhân tố điển hình” trong thôn. Đơn cử như ông Đỗ Quang Sáng - bản thân bị tai nạn giao thông nghiêm trọng khi còn làm việc cho HTX nông nghiệp thôn trước năm 1986. Gia cảnh kiệt quệ vì chạy chữa thuốc thang, song điều may mắn là ông vẫn giữ được cơ thể lành lặn. Còn người còn của, được sự giúp đỡ của chính quyền đoàn thể địa phương thông qua các kênh vay vốn xoá đói giảm nghèo, ông Sáng và gia đình chắt chiu dành dụm, tập trung đầu tư cho đồng ruộng, kết hợp chăn nuôi lợn và thêm nghề chài lưới. Nhờ vậy kinh tế gia đình dần ổn định, con cái được học hành đến nơi đến chốn. Gia đình ông Nguyễn Văn Thậm mạnh dạn nhận thầu 10 mẫu ao, quy hoạch thả cá kết hợp làm mô hình VAC. Lúc cao điểm gia đình ông Thậm nuôi tới 10 con trâu thương phẩm. Hay như gia đình anh Nguyễn Văn Nứa, Nguyễn Văn Bẩy nhờ nuôi lợn mà đã thoát cảnh đói nghèo, kinh tế gia đình dần khấm khá. “Chăn nuôi là một thế mạnh ở Đẩu Hàn”, Trưởng thôn Nguyễn Hữu Thoả khẳng định. Toàn thôn có 422 hộ dân, 1.739 nhân khẩu thì có tới 50% số hộ nuôi lợn nái, cung cấp 100% lợn giống cho các hộ trong làng và một số địa bàn lân cận. Ngoài ra, địa phương còn phát triển khá mạnh đàn trâu bò thương phẩm, thời kỳ cao điểm, toàn thôn có tới 500 con bò, 120 con trâu. ở đây, hai lĩnh vực trồng trọt và chăn nuôi luôn có sự tương hỗ thúc đẩy nhau cùng phát triển. Năm 1990 thôn đầu tư xây dựng một trạm bơm cục bộ, tiêu thoát nước kịp thời cho hơn 79 ha đất canh tác ven làng, bảo đảm sản xuất hai vụ ăn chắc, đưa mức lương thực bình quân đầu người đạt 450 kg/năm; toàn thôn không còn hộ đói, hộ nghèo theo tiêu chí mới 10,3%, tỷ lệ hộ khá giàu gần 50%.

Đi liền với phát triển kinh tế nông nghiệp, người Đẩu Hàn luôn chú trọng đến vấn đề vệ sinh môi trường, giữ cho đường làng ngõ xóm khang trang sạch sẽ. Bằng chứng là trên 30% số hộ tự đầu tư làm bể khí bioga xử lý chất thải và tận dụng làm nguồn chất đốt. Phong trào xây dựng gia đình văn hóa, khu dân cư văn hóa luôn được chi uỷ, lãnh đạo thôn quan tâm. Ngay từ năm 2000 - 2001, Đẩu Hàn đã đạt danh hiệu Làng văn hóa cấp tỉnh, được Bộ Văn hóa thông tin tặng Bằng khen. Năm 2007, trên 92% hộ dân được công nhận gia đình văn hóa. Đầu năm 2008, người Đẩu Hàn thật vui khi được biết tỉnh và thành phố Bắc Ninh quyết định hỗ trợ thôn tu bổ đê bối quanh làng trong dự án tổng thể phòng chống lụt bão của thành phố. Tháng 3 vừa rồi, công trình chính thức được triển khai với hai hạng mục tôn cao, mở rộng mặt đê từ 4 mét lên 6 mét, chiều dài 620 mét và làm kè đá lát mái đê dài 620 mét, tổng kinh phí đầu tư trên một tỷ đồng. Công trình hiện đang khẩn trương hoàn tất, giúp địa phương chủ động hơn trong phòng chống lụt bão.

Trong dòng chảy nhịp sống thời kỳ CNH, HĐH, không ít nơi thanh niên thường rời quê toả ra các thành phố, đô thị trung tâm tìm những cơ hội, việc làm mới để thoát cảnh chân lấm tay bùn sau luỹ tre làng. Nhưng với Đẩu Hàn, phương châm “Ly nông không ly hương” đang được người dân áp dụng triệt để. Toàn thôn hiện có trên 300 nam nữ thanh niên đang làm việc tại các khu công nghiệp tập trung trong tỉnh như Quế Võ, Tiên Sơn và Yên Phong. Hơn ai hết, họ luôn thấu hiểu giá trị của sức lao động bỏ ra cũng như trân trọng các giá trị văn hóa gia đình, họ mạc thôn quê, nơi mà bao thế hệ cha ông đã chung tay gìn giữ, tạo lập một “bến đỗ bình yên” trong cuộc đời mỗi người. Xóm ngoài đê giờ đây đang bừng lên những sắc màu mới.

Duy Cảnh