Sắc xuân làng nghề Gia Bình

Những ngày giáp tết Tân Mão này, trên mọi nẻo đường của huyện Gia Bình đâu đâu cũng bắt gặp không khí lao động nhộn nhịp, khẩn trương. Đến làng nghề tre trúc Xuân Lai, đúc đồng Đại Bái dễ dàng cảm nhận từng bước đi của mùa xuân qua nhịp sống lao động của làng nghề.

Gia Bình xưa vốn nổi tiếng đất Kinh Bắc bởi các làng nghề truyền thống như: làng nghề bột lọc ở Ngụ, đúc đồng Đại Bái, tre trúc Xuân Lai, nón lá Môn Quảng,... Hiện nay, một số làng nghề đã bị mai một chỉ còn hai làng nghề là tre trúc Xuân Lai, đúc đồng Đại Bái đang nỗ lực vươn lên góp phần xây dựng quê hương giàu mạnh.

Nằm nép mình bên dòng sông Đuống quanh năm chở nặng phù sa, từ thời xa xưa Xuân Lai đã được biết đến với nghề làm cán cờ, cán quốc, thang tre, chõng tre, rổ rá, thúng, mẹt… Nghề được truyền từ đời này qua đời khác thành nghề cổ truyền của làng. Đến nay, làng nghề phát triển mạnh mẽ, toàn thôn có 800 hộ thì có tới gần 500 hộ làm nghề, thu hút hơn 1.500 lao động thường xuyên. Sản phẩm của làng ngày càng phong phú như: bàn, ghế, lọ hoa, tranh dân gian, tranh nghệ thuật… có mặt ở nhiều tỉnh thành trong toàn quốc và được xuất sang nhiều nước như: Thái Lan, Đài Loan, Nhật Bản…

Xưa làng đúc đồng Đại Bái có tên là làng Bưởi vốn nổi tiếng với câu ca dao: “Muốn ăn cơn trắng, cá trôi./ Thì về làng Bưởi đánh nồi với anh/ Muốn ăn cơm trắng cá ngần./ Thì về làng Bưởi cầm cân buôn đồng.” Làng Bưởi nổi tiếng với những sản phẩn được đúc từ đồng như: tượng, đỉnh, lư hương, lọ hoa, tranh, câu đối... Ngày nay, làng nghề phát triển mạnh mẽ góp phần quan trọng trong phát triển kinh tế của địa phương. Toàn xã có hơn 1300 hộ, 6500 nhân khẩu thì có đến gần 700 hộ làm nghề trực tiếp, 500 hộ chuyên làm kinh doanh, dich vu seo vụ liên quan đến nghề đúc đồng truyền thống. Nghề truyền thống mang lại thu nhập ổn định cho người dân, với thu nhập 800.000 - 1 triệu đồng/người/tháng, thợ giỏi 1,5 - 2 triệu đồng/người/tháng.

Trong quá trình gìn giữ và phát triển nghề truyền thống, người dân Đại Bái, Xuân Lai đã nhanh nhạy nắm bắt được nhu cầu của thị trường sáng tạo ra những sản phẩm mới vừa mang lại hiệu quả kinh tế cao vừa góp phần tô đẹp thêm cho cuộc sống. Những người con làng nghề đã dựa vào phong tục cổ truyền là chơi tranh Tết của người Việt để đưa các dòng tranh dân gian Đông Hồ, tranh nghệ thuật… vào các sản phẩm tre trúc và đồng. Điển hình ở làng nghề tre trúc Xuân Lai, các anh Lê Văn Điệp, Nguyễn Văn Kỷ đã phát triển tranh dân gian Đông Hồ trên nền tre trúc và sản phẩm tranh tre nghệ thuật khác. Nhờ khối óc thông minh và bàn tay tài hoa của những người thợ mà dòng tranh tre nghệ thuật đã tìm được chỗ đứng trên thị trường và ngày càng phát triển.

Dòng tranh nghệ thuật trên nền đồng ra đời là nhờ công sức của nghệ nhân đúc đồng Nguyễn Tấn Đích. Trước nhu cầu tín ngưỡng và thú chơi tranh ngày Tết của nhân dân ngày càng tăng, năm 2000 ông Đích đã chạm bức tranh chúc thọ đầu năm trên nền đồng, đưa ra thị trường được đông đảo người tiêu dùng đánh giá cao. Có thêm động lực, ông Đích tiếp tục cho ra đời hàng loạt các bức tranh nghệ thuật trên nền đồng khác như: tranh phong cảnh, đồng quê, tranh chữ… Biết nghề nhưng không giấu nghề, nghệ nhân sẵn sàng truyền kinh nghiệm làm tranh nghệ thuật cho những hộ khác trong làng. Tự học hỏi lẫn nhau nên đến nay hầu hết các hộ làm nghề đều sản xuất dòng tranh nghệ thuật.

Tranh Tết xưa nổi tiếng với các dòng tranh dân gian Đông Hồ, Hàng Trống với những họa tiết tinh tế, màu sắc rực rỡ, tươi vui như khơi gợi nên cảm giác mới mẻ ấm cúng rộn rã sắc xuân trong mỗi gia đình. Nay những tinh hoa ấy được những bàn tay nghệ nhân tài hoa của các làng nghề ở Gia Bình chạm khắc trên những chất liệu mới góp phần tô điểm cho ngày xuân thêm sắc. Tranh nghệ thuật tre trúc và tranh đồng đều kế thừa những dòng tranh xưa. Không đơn thuần là sao chép lại, những dòng tranh mới này còn mang những nét riêng, độc đáo. Anh Kỷ tâm sự: “Làm tranh tre dễ mà cũng rất khó. Tranh tre hun đòi hỏi người làm phải nắm vững kỹ năng tạo hình sao cho thật giống. Không chỉ sao chép mà tranh phải có hồn, muốn thế người thợ phải cần cả sự tài hoa của đôi tay, óc sáng tạo và sự tỉ mỉ, kiên trì để làm ra những tác phẩm nghệ thuật”.

Tranh tre trúc Xuân Lai “hút hồn” người chơi bằng những gam màu nâu bóng đậm chất hoài cổ bình dị. Còn tranh đồng Đại Bái lại mang màu sắc hiện đại với những gam phong phú và đa dạng. Nghệ nhân Nguyễn Tấn Đích tâm sự: “Người thợ làm tranh đồng phải như một họa sĩ, tạo được những hình khối với những đường nét chìm nổi sống động như thật mang cái hồn, thần thái của con người và cảnh vật trong tranh”. Tranh tết trên nền hai chất liệu mới này vừa mang tính nghệ thuật cao vừa đáp ứng được nhu cầu của người chơi tranh.

Để chuẩn bị tranh cho ngày Tết, những cơ sở sản xuất ở hai làng nghề đã chuẩn bị hàng từ tháng 7, tháng 8 nhưng đến giáp Tết vẫn không đáp ứng đủ nhu cầu của người tiêu dùng. Anh Lê Văn Điệp cho biết: “Trung bình mỗi tháng, cơ sở sản xuất của gia đình tôi làm được hơn 1.000 sản phẩm. Hàng Tết được chuẩn bị từ 4 tháng trước nhưng đến gần Tết do nhu cầu của thị trường tăng cao nên năm nào cũng vậy cứ đến khoảng từ 15 tháng Chạp trở ra là hết hàng”. Nhờ sự phát triển của các làng nghề mà giá trị sản xuất công nghiệp - tiểu thủ công nghiệp của Gia Bình năm 2010 đạt 320 tỷ đồng thì 2 làng nghề đã đạt tới 150,3 tỷ đồng.

Không chỉ tạo việc làm thường xuyên cho hàng nghìn lao động, góp phần thúc đẩy sự phát triển kinh tế xã hội của huyện, làng nghề Đại Bái và Xuân Lai còn góp phần tô điểm thêm cho sắc xuân ngày Tết. Những giá trị tinh thần của dân tộc được tranh Tết làng nghề bảo tồn lưu giữ như truyền thống văn hóa chảy trong huyết quản của mỗi người con đất Việt.

Bài, ảnh: Phương Mai