Sách đồng ở chùa Bút Tháp

Di tích quốc gia đặc biệt chùa Bút Tháp (Ninh Phúc tự) thuộc xã Đình Tổ, thị xã Thuận Thành là công trình tín ngưỡng thờ phật có giá trị lịch sử và nghệ thuật tiêu biểu của quê hương và đất nước. Ngôi cổ tự này thu hút rất nhiều sự quan tâm nghiên cứu song có lẽ ít người biết rằng, bên trong tháp đá Tôn Đức (phía sau nhà Tăng của chùa Bút Tháp) hiện đang lưu giữ hai cuốn sách đồng vô cùng độc đáo và quý giá.

Tháp Tôn Đức là nơi yên nghỉ ngàn thu của nhà sư Minh Hành. Tháp được xây dựng hoàn toàn bằng đá xanh, cao hơn 10m, gồm 5 tầng và một búp mái. Trong lòng của tầng tháp thứ 2 đặt tượng nhà sư Minh Hành. Trên một số mặt tháp được khắc những văn bia có giá trị lịch sử vô cùng sâu sắc. Tháp Tôn Đức do hoàng thái hậu Trịnh Thị Ngọc Trúc - đệ tử thiền sư Minh Hành và là người chỉ đạo chủ yếu xây chùa Bút Tháp, dựng kỉ niệm sư thầy viên tịch năm 1659.
Năm 2008, hoạ sĩ Phan Cẩm Thượng-người đang tĩnh tâm tại chùa thấy ngôi tháp đá vốn đã bị đạn pháo của Pháp làm hư hại, cây cối lâu năm mọc rễ xuyên vào làm tháp bị nghiêng nên đã huy động nguồn tài trợ và trực tiếp trông nom, tư vấn tu sửa lại tháp đá Tôn Đức. Khoảng trung tuần tháng 3-2009, khi dỡ tháp để tiến hành tu bổ đã phát hiện một hộp đá đựng 2 cuốn sách đồng. Cả 2 cuốn này đều do hoàng thái hậu Trịnh Thị Ngọc Trúc đặt làm, kích thước 14,4 x 25cm, gáy sách đóng bằng dây đồng, bìa sách bọc gấm.

Khám phá ngôi chùa cổ linh thiêng nổi tiếng ở Bắc Ninh. Ảnh: K.T

Một cuốn 24 tờ khắc chữ 47 trang nội dung Đại phương quảng phật Hoa Nghiêm kinh. Một cuốn 33 tờ khắc chữ 63 trang Kim cương kinh. Các trang khắc chữ được kẻ bằng loại mực vẫn rõ nét, đường kẻ vuông vức, mỗi ô một chữ, nét chữ viết chân phương, sắc nét. Dòng lạc khoản ở cuối sách Hoa Nghiêm kinh cho biết người khắc chính là 4 đệ tử thân cận của thiền sư Minh Hành là các vị sa di Chân Trí, Chân Nguyên, Chân Lượng, Chân Phúc. Người trùng san là đệ tử Bỉnh thụ đại giới tì kheo ni Diệu Tuệ Thiện Thiện. Người viết chữ chính là hoàng thái hậu Trịnh Thị Ngọc Trúc.
Do được bảo quản nơi cao ráo trên tầng 4 của tháp đá nên chữ khắc còn sáng nét chỉ có một số trang xung quanh mép ngoài bị rỉ đồng nhưng chữ còn rõ. Phần lề (gáy) sách ở các trang đều có 3 lỗ để luồn dây sắt đóng thành quyển. Mỗi quyển đều có 1 thanh kim loại nhỏ dài 7cm, một đầu có khuy cầm, dùng để lật trang sách đồng khi đọc. Cả dây khâu sách và thanh kim loại đều đã bị rỉ.
Hai cuốn sách đồng ở chùa Bút Tháp được tạo tác từ năm 1660 là hiện vật có giá trị độc đáo về chất liệu loại hình. Ngay sau khi phát hiện, cơ quan chuyên môn đã kịp thời đến mang đi “sao y bản chính”. Hiện nay ở Bảo tàng Bắc Ninh có bản sao cả 2 quyển bằng đồng, bằng giấy dó và chụp scan. Viện nghiên cứu Hán Nôm cũng có một bản sao bằng giấy dó được lưu trữ để phục vụ công tác nghiên cứu. Còn bản gốc 2 cuốn sách đồng được cơ quan quản lý văn hóa trao trả lại cho di tích, bọc gói cẩn thận và đưa vào vị trí cũ đặt khối đá hơn 300kg hình bút tháp lên xây kín lại như cũ.