Sản xuất, xuất khẩu nông sản, thực trạng và giải pháp

Mặc dù có nhiều lợi thế nhưng những năm gần đây, kim ngạch xuất khẩu nông sản của tỉnh liên tục giảm. Giai đoạn 2001-2007, tốc độ giảm bình quân 18,5%/năm. Thực trạng trên đặt ra cho cơ quan quản lý Nhà nước và các doanh nghiệp tham gia sản xuất, xuất khẩu nông sản cần có các giải pháp để tăng kim ngạch, nhất là trong bối cảnh Việt Nam đã là thành viên của Tổ chức thương mại Thế giới (WTO).

Theo số liệu thống kê của Sở Công thương, toàn tỉnh hiện chỉ có 4 nhà máy tham gia chế biến, xuất khẩu nông sản của các công ty: Phước An, TNHH Việt Hải, Công nghệ phẩm Châu á, TNHH hương gia vị Sơn Hà và một số xưởng chế biến rau quả xuất khẩu có quy mô nhỏ như Xí nghiệp chế biến nông sản Công ty Cổ phần Xuất nhập khẩu, Xí nghiệp chế biến dưa chuột Long Khánh, Xí nghiệp chế biến dưa chuột Hà Liễu với các sản phẩm  có sức cạnh tranh yếu trên thị trường quốc tế, chủ yếu là long nhãn, nhãn quả khô, hạt sen, hạt tiêu, rau củ quả. Nếu như trước đây, thị trường xuất khẩu chủ yếu là các nước châu á, thì nay chuyển dần sang các nước châu Âu, châu Mỹ. Tuy nhiên, do quy mô sản xuất nhỏ lẻ, manh mún, công nghệ lạc hậu, sản phẩm đơn điệu nên khó cạnh tranh với sản phẩm của các nước trong khu vực như: Thái Lan, Trung Quốc, ấn Độ... Mặt khác mới chỉ có ít doanh nghiệp trực tiếp tham gia xuất khẩu nên hầu hết nông sản xuất khẩu theo đường tiểu ngạch, hoặc chỉ chế biến mà không trực tiếp xuất khẩu, làm giảm  lợi nhuận, hoặc phải phụ thuộc vào các doanh nghiệp tiêu thụ. Bên cạnh đó, nguyên liệu phục vụ chế biến hầu hết nhập từ tỉnh ngoài, nông sản được các doanh nghiệp thu mua, chế biến trên địa bàn tỉnh chỉ chiếm tỷ lệ rất nhỏ trong tổng sản lượng nông sản và cơ cấu các loại nông sản. Đây chính là nghịch lý đối với một địa phương mà nông nghiệp vẫn được coi là ngành sản xuất quan trọng. Nguyên nhân của tình trạng trên là do mối liên kết “4 nhà” chưa phát huy hiệu quả, trình độ kỹ thuật của nông dân trong việc thâm canh, sản xuất nông nghiệp còn thấp, nhiều loại nông sản có dư lượng thuốc bảo vệ thực vật cao không đáp ứng yêu cầu, tiêu chuẩn xuất khẩu.

Để nâng cao kim ngạch, cần phải thực hiện đồng bộ các giải pháp từ phía các cơ quan quản lý Nhà nước đến doanh nghiệp. Trước hết, cần nâng cấp và hoàn thiện hệ thống kết cấu kinh tế, nâng cao trình độ quản lý và điều hành của các cơ quan quản lý Nhà nước các cấp nhằm hấp dẫn các nhà đầu tư thuộc lĩnh vực chế biến và xuất khẩu nông sản, tạo điều kiện để các nhà đầu tư thực hiện nhanh các dự án, giảm chi phí trung gian, tận dụng tốt mọi cơ hội sản xuất kinh doanh. Đi đôi với đổi mới và nâng cao chất lượng công tác tổ chức thu thập, phân tích và xử lý thông tin về thị trường, yêu cầu của nhà nhập khẩu, chính sách nhập khẩu của thị trường nhập khẩu, đối thủ cạnh tranh... để tư vấn cần nghiên cứu quy hoạch, đầu tư xây dựng các vùng sản xuất nông sản hàng hoá tập trung có khả năng xuất khẩu của tỉnh để xuất khẩu trực tiếp hoặc cung cấp nguyên liệu cho các nhà máy chế biến. Mặt khác, khuyến khích các doanh nghiệp trên địa bàn đầu tư mở rộng quy mô sản xuất, nâng cao hơn nữa chất lượng sản phẩm hoặc liên doanh, hợp tác với nước ngoài trong sản xuất và chế biến nông sản cũng như khuyến khích các doanh nghiệp đầu tư vào ngành công nghiệp chế biến nhằm tăng nhanh tỷ lệ sản phẩm nông nghiệp đã qua chế biến, đáp ứng nhu cầu tiêu dùng trong tỉnh để thay thế hàng nhập khẩu và có một phần để xuất khẩu. Tổ chức sản xuất và chế biến theo quy mô lớn trên dây chuyền hiện đại để có thể kiểm soát và nâng cao chất lượng sản phẩm xuất khẩu đáp ứng yêu cầu vệ sinh và kiểm dich vu seo thực vật của các nhà nhập khẩu. Cùng với đó, tập trung nghiên cứu ứng dụng công nghệ sơ chế quy mô vừa và nhỏ, công nghệ sau thu hoạch, chế biến tiên tiến nhằm nâng cao chất lượng, khả năng cạnh tranh của sản phẩm. Xây dựng mối quan hệ gắn kết giữa 4 nhà (Nhà nước, Nhà doanh nghiệp, Nhà khoa học, Nhà nông). Về phía doanh nghiệp cần tích cực triển khai áp dụng mô hình quản trị doanh nghiệp, mô hình quản lý chất lượng trong tổ chức sản xuất và kinh doanh. Tăng cường nghiên cứu thị trường thông qua thu thập thông tin từ các kênh khác nhau, nâng cao năng lực cạnh tranh thông qua việc xây dựng thương hiệu và bảo hộ thương hiệu hàng hoá cho các sản phẩm và dịch vụ xuất khẩu.

Bài, ảnh: Nguyễn Tuấn