Sức sống ca trù Thượng Thôn

Chúng tôi về Thượng Thôn (xã Đông Tiến, huyện Yên Phong) hòa mình vào tiếng sênh phách rộn ràng, tiếng đàn đáy dìu dặt và những câu hát ả đào lay động lòng người. Chẳng cần quần áo, phấn son cầu kỳ, người dân nơi đây coi ca trù như một thú chơi đầy say mê, trân trọng. Tình cảm thiêng liêng ấy đang được tiếp nối ở những thế hệ kế cận tạo nên sức sống bền bỉ cho một vùng ca trù cổ xưa.

Cụ Mẫn Thị Chung, 86 tuổi (ngồi giữa), đang truyền dạy ca trù cho các thành viên câu lạc bộ ca trù Thượng Thôn.

Gặp cụ Mẫn Thị Chung, một trong những nghệ nhân ca trù cao tuổi nhất Thượng Thôn trong ngôi đình làng cổ kính, tôi thực sự xúc động. Tuổi đã ngoài 80 nhưng ở cụ vẫn toát lên vẻ đằm thắm, duyên dáng của ca nương đất Thượng Thôn xưa. Tiếng đàn đáy dìu dặt cất lên, hòa cùng nhịp trống phách, cụ Chung thả hồn vào từng câu hát: “Hồng hồng tuyết tuyết, mới ngày nào chưa biết cái chi chi, mười lăm năm thấm thoắt có xa gì! Ngoảnh mặt lại đã tới kỳ tơ liễu...”.

Cụ Chung tâm sự: Thượng Thôn vốn là làng ca trù gốc, có dòng họ Đào chuyên làm nghề ca trù. Con cháu họ này dường như tự thấm nhuần những câu ca trù từ tấm bé. Con trai 15-16 tuổi đã biết gảy đàn, đánh trống, con gái tuổi chỉ 13-4 đã sênh phách, hát ngân thành thục. Lớn lên một chút thì được theo bố mẹ, ông bà đi khắp nơi hát ở cửa đình, ở các lễ mừng thọ, khao cử, hội hè… Ca trù xưa chỉ dành cho giới trí thức, quan lại nên người họ Đào ai cũng thanh nhã, nhẹ nhàng, coi hát vừa là nghề, vừa là thú chơi. Bỗng chốc chiến tranh loạn lạc, người làng Thượng Thôn tản cư khắp nơi, tập trung vào sản xuất, chiến đấu, nghề ca trù cũng dần bị lãng quên từ đó. Ngay cả ngôi nhà thờ tổ nghề Đào Thư Từ cũng bị san phẳng không còn một dấu vết. Nặng lòng với ca trù, nhiều người con họ Đào vẫn âm thầm gìn giữ vốn nghề của cha ông. Để rồi cách đây gần 6 năm, câu lạc bộ ca trù Thượng Thôn được thành lập đánh dấu sự hồi sinh của cả một vùng đất ca trù.

Bà Đào Thị Xuyến, chủ nhiệm câu lạc bộ ca trù Thượng Thôn cho biết: “Nghe thông tin ca trù được UNESCO công nhận là di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại chúng tôi mừng vui khôn siết. Bao nhiêu năm ca trù bị mang tiếng là hát cô đầu, là nghề “xướng ca vô loài” giờ đây đã được xã hội, thế giới tôn vinh, công nhận. Tôi liền tìm gặp những nghệ nhân cao tuổi trong làng, nhờ các cụ đứng ra giúp đỡ thành lập câu lạc bộ. Khó khăn chồng chất nhưng câu lạc bộ vẫn cố gắng duy trì sinh hoạt đều đặn, chỉ mong sao giữ lại bộ môn nghệ thuật của cha ông”.

Thế hệ mầm non kế cận của ca trù Thượng Thôn.

Với quyết tâm không để ca trù một lần nữa mai một, bà Xuyến đã đổ bao tâm huyết vào việc gây dựng câu lạc bộ: từ việc tự bỏ tiền túi ra mua trang thiết bị, nhạc cụ đến tìm về tận nhà các nghệ nhân cao tuổi ghi chép lại những điệu hát, lề lối cơ bản rồi đón các cụ ra truyền dạy trực tiếp… “Có công mài sắt có ngày nên kim, câu lạc bộ ca trù Thượng Thôn từ lúc thành lập đến nay luôn duy trì được số lượng hơn 20 thành viên. Người già nhất là cụ Mẫn Thị Chung (năm nay đã 86 tuổi) và nhỏ nhất là 5 em tuổi từ 8 đến 10. Tuổi còn nhỏ nhưng những thành viên nhí của câu lạc bộ đã biết sử dụng trống, phách khá thành thạo, em nào cũng thuộc dăm ba bài ca trù. Đây chính là tương lai của ca trù Thượng Thôn, gửi gắm biết bao niềm mong mỏi của những thế hệ đi trước.

Nhìn thành viên trong câu lạc bộ ca trù Thượng Thôn tập luyện, lớp trước chỉ dạy lớp sau, uốn nắn từng nhịp phách, ngón đàn mới thấy hết được tình yêu và sự trân trọng nghệ thuật ca trù của người dân nơi đây. Thế nhưng nghệ nhân cao tuổi như ngọn đèn trước gió trong khi thế hệ kế cận còn quá mong manh. Ca trù Thượng Thôn đã hồi sinh nhưng sức sống ấy được đến đâu thì vẫn chưa ai dám chắc. Rời xa mái đình làng cổ kính trong tiếng sênh phách rộn ràng, lòng tôi vẫn canh cánh nỗi niềm của cụ Mẫn Thị Chung: “Chỉ mong chính quyền, Nhà nước quan tâm giúp phục dựng lại nhà thờ tổ để con cháu có chỗ thờ phụng, nhớ về tổ tiên. Có gốc rồi thì ắt sẽ có nghề. Phần tôi chừng nào còn hơi thở sẽ còn hát, còn truyền dạy. Để mất nghề này thì tôi có lỗi lắm, làm sao dám đi gặp ông bà, tổ tiên ”.