Tản mạn về thầy giáo và nghề dạy học

Dân tộc Việt Nam vốn có truyền thống “tôn sư trọng đạo”. Thời phong kiến, vị trí người thầy rất quan trọng, trên cả người cha trong gia đình. Sau vua là đến thầy rồi mới đến cha “quân - sư - phụ”. Người cha tuy cũng có bổn phận dạy dỗ con cái mình nhưng người dạy dỗ con mình nhiều nhất, sát nhất, cả kiến thức và đạo đức lại chính là người thầy.

Lịch sử giáo dục Việt Nam đã ghi danh bao tấm gương thầy, nhân cách và trí tuệ của họ, trải mấy trăm năm vẫn được người đời hết mực tôn kính, điển hình như những thầy giáo, những danh nhân: Chu Văn An, Nguyễn Bỉnh Khiêm, Lê Quý Đôn, Nguyễn Đình Chiểu… Đầu thế kỷ 20, có một thầy giáo, dù không gắn bó lâu với nghề dạy học, nhưng lại có sức ảnh hưởng sâu rộng và làm rạng rỡ cả non sông, đó là thầy giáo Nguyễn Tất Thành - Hồ Chí Minh, Anh hùng giải phóng dân tộc, danh nhân văn hóa thế giới.
Các học giả thế giới lẫn trong nước đã có nhiều định nghĩa khác nhau về nghề dạy học, nhưng ít ai nhận định sâu sắc như Thủ tướng Phạm Văn Đồng: “Nghề dạy học là nghề cao quý nhất trong các nghề cao quý, nghề sáng tạo nhất trong các nghề sáng tạo. Các thầy cô giáo không những dạy chữ mà còn dạy người, họ như cây thông trên sườn núi, cây quế giữa rừng sâu thầm lặng tỏa hương dâng hiến trí tuệ, sức lực cho đời”.
Bắc Ninh, vùng địa linh nhân kiệt, trung tâm của xứ Kinh Bắc cổ xưa vốn giàu truyền thống hiếu học nên cũng góp cho đất Việt nhiều tấm gương thầy. Một ngày đầu đông, dạo bước trên con phố mang tên Đỗ Trọng Vỹ ở phường Ninh Xá, thành phố Bắc Ninh, bồi hồi khi biết ông không chỉ là nhà văn hóa lớn mà còn là nhà giáo dục nổi tiếng trời Nam. Ông được triều đình bổ nhiệm nhiều chức vụ lớn trong đó có 2 lần làm Đốc học Bắc Ninh.
Theo gia phả họ Đỗ thì Đỗ Trọng Vỹ (1829-1899) là người làng Đại Mão, huyện Siêu Loại, phủ Thuận An, nay thuộc xã Hoài Thượng, huyện Thuận Thành. Ông là một danh nhân, ngôi sao sáng của văn hiến Kinh Bắc, một nhà giáo mẫu mực với rất nhiều học sinh thành danh, thành đạt. Năm 1893, khi nhận thấy Văn miếu Bắc Ninh tại núi Thị Cầu xuống cấp, nhà giáo Đốc học Đỗ Trọng Vỹ từ chỗ khởi xướng, trùng tu đã lên kế hoạch di dời 12 tấm bia đá ghi danh gần 700 người đỗ đạt về núi Phúc Đức, nơi có vị trí trung tâm và cảnh quan tươi đẹp, nay thuộc phường Đại Phúc, thành phố Bắc Ninh. Nhiều ý kiến cho rằng, đó là việc làm sáng suốt; không chỉ lưu giữ, bảo tồn văn hiến địa phương mà còn làm lan tỏa mạnh mẽ hơn phong trào thi đua khuyến học, khuyến tài của dải đất Kinh Bắc.

Lãnh đạo tỉnh vinh danh các nhà giáo tiêu biểu trong chương trình “Chắp cánh ước mơ - Bắc Ninh với khuyến học khuyến tài” năm 2019

Trong thời đại Hồ Chí Minh, từ mảnh đất Bắc Ninh - Kinh Bắc cũng tỏa muôn phương nhiều tấm gương thầy, là niềm tự hào của giới trí thức Việt Nam. Đó là Giáo sư, Viện sĩ, Nhà giáo Nhân dân Nguyễn Văn Chiển (1918-2009), Đại học Bách khoa Hà Nội. Giáo sư Chiển quê ở xã Trạm Lộ, huyện Thuận Thành, ông là chuyên gia hàng đầu, người đặt nền móng cho ngành địa chất Việt Nam. Tên của ông đã được đặt cho nhiều loài hóa thạch lần đầu tiên được nhân loại phát hiện như SquameoFavosites vanchieni, Plethorhyncha chienni. Đó là Phó Giáo sư - Tiến sĩ Nghiêm Đình Vỳ, người làng Nghiêm Xá, thị trấn Chờ, Yên Phong. Trước khi trở thành Phó trưởng Ban Tuyên giáo T.Ư, ông là Hiệu trưởng Trường Đại học Sư phạm HN, Phó Giám đốc Đại học Quốc gia HN, một nhà giáo, nhà quản lý giáo dục mẫu mực, hội đủ tâm, tài, được mọi người rất tôn kính…
Còn trên mảnh đất Bắc Ninh, trong thời đại Hồ Chí Minh cũng không ít những gương thầy, họ như những trang đời chuẩn mực. Đó là Nhà giáo Nhân dân Nguyễn Tiến Chấn, người từng từ chối làm Phó Giám đốc Sở GD-ĐT Hà Bắc để chuyên tâm vai trò Hiệu trưởng Trường cấp 3 Thuận Thành, nay là THPT Thuận Thành số 1 danh tiếng bậc nhất tỉnh Bắc Ninh. Phương pháp dạy thật, học thật, thi thật được ông áp dụng tại trường từ hơn nửa thế kỷ trước vẫn nguyên giá trị. Ông như cuốn từ điển sống và là niềm tự hào của giáo giới Bắc Ninh… Đó là Nhà giáo Nhân dân, Anh hùng Lao động Nguyễn Đức Thìn, người khởi xướng và làm lan tỏa phong trào “Nghìn việc tốt” từ trường cấp II Tam Sơn đến mỗi xóm, thôn; từ địa đầu Tổ quốc đến đất mũi Cà Mau. Giờ đây, ở tuổi tám mươi, người Anh hùng ở quê hương Đức minh quân Lý Thái Tổ ấy vẫn ngập tràn bầu nhiệt huyết sống, cống hiến, bồi đắp nhân cách cho lớp lớp thế hệ trẻ… Đó là nhà giáo Đỗ Văn Liễn, nguyên Hiệu trưởng Trường cấp II Hàm Sơn, nay là THCS thị trấn Chờ (Yên Phong). Những năm 1960, trong điều kiện đất nước có chiến tranh, thầy Đỗ Văn Liễn đã vượt mọi gian khó, xây dựng trường cấp II Hàm Sơn thành điển hình tiêu biểu toàn miền Bắc XHCN. Năm 1991, thầy Đỗ Văn Liễn nghỉ hưu, nhưng với tầm vóc và nhân cách của một nhà giáo mẫu mực, thầy vẫn được lãnh đạo huyện Yên Phong tin tưởng mời tham gia công tác khuyến học, khuyến tài, phải đến năm 2016, khi ở tuổi 80, mới chính thức được nghỉ ngơi…
Ngày nay, trong thời đại công nghệ số, nhất là trước những tác động từ mặt trái của cơ chế thị trường, một bộ phận nhà giáo không làm tròn chức phận, họ là những người thiếu tâm huyết, thiếu bản lĩnh, không đủ sức đề kháng trước cám dỗ vật chất, cũng có thể do họ… chọn nhầm nghề nên không nhận được sự tôn kính của xã hội cũng như các thế hệ học sinh.
Năm 2019, cả xã hội rúng động, đau lòng trước nhiều vụ bạo lực học đường mà thủ phạm là… nhà giáo. Tại Hải Phòng, một phụ huynh đăng Clip tố cáo một giáo viên tát liên tiếp vào đầu, vào mặt nhiều học sinh; tại Tiền Giang, một giáo viên phạt học sinh bằng cách bắt đứng lên, ngồi xuống 200 lần, khi em này thực hiện được 100 lần thì kiệt sức; tại Thái Nguyên, một giáo viên bắt học sinh tự tát 50 cái vì mất trật tự; còn tại Hà Nội, một giáo viên Mầm non đánh bé trai 3 tuổi bầm tím và tụ máu… Những người này cần thiết và thực tế một số đã bị loại khỏi ngành, môi trường giáo dục không thể chấp nhận những con người làm hoen ố hình ảnh người thầy chuẩn mực.
Cùng trong guồng quay của xã hội hiện đại đầy bon chen và cám dỗ, ngành GD-ĐT Bắc Ninh cũng có một bộ phận nhà giáo thiếu chuẩn mực, thiếu tâm huyết, bị vật chất chi phối, có giáo viên làm việc sai trái bị lên án, có giáo viên vi phạm pháp luật phải loại ra khỏi ngành… Nhưng đó chỉ là thiểu số, còn phần đông trong số 1,7 vạn cán bộ quản lý, giáo viên Bắc Ninh vẫn tận tâm tận lực, hết lòng vì sự nghiệp trồng người, bởi thế mà những năm qua giáo dục Bắc Ninh luôn gặt hái những mùa vàng. Họ xứng đáng với vai trò, vị thế của người thầy, của nghề dạy học thiêng liêng, cao quý…
Mấy lời tản mạn về người thầy và nghề dạy học nhân kỷ niệm 38 năm Ngày nhà giáo Việt Nam 20-11, mong sao các thầy giáo, cô giáo, có thể còn nhiều khó khăn, nhưng một khi đã chọn nghề thì phải luôn giữ vững niềm tin, luôn ý thức thắp sáng ngọn lửa đam mê, xứng đáng để xã hội tôn vinh, kính trọng. Vì suy cho cùng, dù xã hội có phát triển đến đâu thì người thầy giáo vẫn giữ vai trò đặc biệt quan trọng; và nghề dạy học vẫn là “nghề cao quý nhất trong các nghề cao quý, nghề sáng tạo nhất trong những nghề sáng tạo”…