Thơ tri âm là thế

(Về tập thơ “Bây giờ cơm nắm” của nhà thơ Xuân Hồng - NXB HỘI NHÀ VĂN-2010)

Xuân Hồng đã dành cả tập thơ “ Bây giờ, cơm nắm” cho mối tình riêng đối với đôi vợ chồng nghệ sĩ nổi tiếng vùng Kinh Bắc đương đại: Anh Vũ - Nguyễn Thị Phụng. Thường thì tâm hồn thơ chỉ thăng hoa trước những gì mà tác giả yêu thích nhất. Cũng như Xuân Hồng đắm say trước hai con người, tưởng như anh có bỏ ra bao nhiêu tâm sức cũng không thể viết cạn những dòng thơ về họ... Thật là lạ lùng!
Vâng! 56 bài thơ trong tập, nghe còn thòm thèm lắm, mà hồn tượng, hồn thơ Anh Vũ - chị Phụng thì càng thêm chín, thêm mẩy tròn lúc lỉu kia.
Giờ tôi cứ lấy bàn rượu dưới túp mái cọ Anh Vũ làm cái chốt đinh, thì tập thơ “Bây giờ, cơm nắm” chẳng khác nào cái quạt giấy treo trên tường kia, mỗi nan quạt là một bài thơ của Xuân Hồng về thân phận của Anh Vũ và chị Phụng.
Thật cũng tài! 56 bài thơ viết về một đôi vợ chồng, mà không có một câu chữ nào, ý tứ nào trùng lặp nhau. Bài thơ nào cũng riêng mới, riêng vị!
Thơ tri âm là thế! Đến cả lời thơ trong tập cũng nghe phong thanh lối nghĩ, lối nói Anh Vũ. Nghệ nhân chủ soái sáng chế từ láy là Anh Vũ, thì Xuân Hồng cũng viết lơ lớ chữ láy trên những trang thơ của mình. Có lẽ phải vậy mới tiếp cận và lọt vào được tâm hồn đa chiều, đa nghĩa của Anh Vũ mà khua văn múa bút? Tất nhiên là vô thức, Xuân Hồng đã tự nhiên mà viết thành vậy. Vì họ đã nhập vào nhau. Thật là thi vị khi ta được ngắm họ đang kề vai ứng tác: “Đi đâu tìm nhau/ Đến đâu tìm nhau/ Mà sao sợi thuốc/ Khói mờ vết đau/ Mà sao sợi rượu/ Cài đầy đêm thâu”...
Họ đọc thơ nhau và thèm khát nhau lắm! Thơ bạn như món ăn thật ngon lành, họ phải dè dặt nhâm nhi, chỉ lo trang dòng chóng cạn: “Đọc thơ thơ đọc/ Nén hương thắp thầm khe khẽ/Thơm khắp bờ hoang bờ cằn/Thôi đành nhịn khát để dành”.
Khi xa bạn, họ thẫn thờ mong nhớ. Vườn tượng ngổn ngang trăm nỗi, bỗng nhoè men rượu dõi tìm: “Vườn tôi ngồi đứng Bụt chờ ai xa”. Và nỗi vắng chủ vườn, trở nên trống trải đến nao lòng: “Tóc vài sợi rượu mặn/ Say tỉnh thì nơi đâu/ Võng mình chờ đợi gió/ Giấc mơ nào cho nhau...”.
Thơ tri âm là thế! Ấy là nỗi niềm riêng. Rộng ra, Anh Vũ cũng là chỗ tri âm của đông đảo giới văn nghệ sĩ. Nơi “túp cọ - tửu lầu” của anh có một cây vạn tuế xoè tán xanh rộng. Nhà thơ Xuân Hồng đã khéo dùng lối thơ tự do chông chênh, thánh thót, diễn tả vẻ đẹp tri âm thật ấn tượng: “Dưới gốc cây vạn tuế/Chúng tôi nằm/Chúng tôi ngồi/Thằng cười/Thằng khóc”. Và dường như cả những “linh hồn” ngoài Đồng Trận kia, từ mấy trăm năm trước cũng quây quần ở đây để vui buồn, san sẻ. Ý này Xuân Hồng sáng tạo thế mà hay, làm tăng cái tình rộng mở của Anh Vũ giữa chốn “sơn lâm” quạnh hiu mà “Hữu khách tầm” này.
Cứ tưởng như Anh Vũ - chị Phụng đã mật yểm thứ “bùa ngải” nào mà khiến Xuân Hồng phải lăn lóc, đắm mê đến thế!
Nỗi nghèo chăng? Thơ Xuân Hồng từng viết nhiều về cuộc sống thanh bần của nhà thơ Anh Vũ. Nào là: “Vườn tôi hứng đủ gieo neo”, Rồi là: “Tượng đêm vườn chẳng có/ Tượng lẫn vào lúa khoai” và “Vẫn là mái rạ tường cay/Vẫn là tay của trắng tay Vũ à!”. Nhưng nghèo thì ở đâu chẳng có nghèo. Chỉ riêng nghèo, thì Anh Vũ đâu có sức cuốn hút lớn như vậy? Đọc hết tập thơ tôi mới ngộ ra và đồng cảm với Xuân Hồng:
“Vâng! Đúng là Anh Vũ chẳng mấy khi nhìn ngắm cuộc sống cơm áo của mình. Anh đã dâng hiến trọn vẹn tâm não cho thơ, cho tượng với bao trở trăn, sấp ngửa: “Một đời tức tưởi với thơ/Một đời xao xác nửa ngờ nửa nghe”...
Có lẽ vỉa quặng với hàm lượng quý nhất mà Xuân Hồng phát hiện ở Anh Vũ đó là năng khiếu nghệ thuật đậm đặc trong anh. Thì chính hồn thơ, hồn tượng của Anh Vũ được tạo ra từ thiên bẩm. Vì thế, Anh Vũ thường coi nhẹ đời sống vật chất ở đời cũng là điều có lý. Ngoài 40 tuổi anh mới rời nhà tập thể nhà nước, về dựng túp lều tranh cho gia đình trên mảnh đất xin được ở ấp Tân Mới cách thị xã Bắc Giang (cũ) 7 km. Đường vào nhà Anh Vũ hồi ấy là bờ ruộng, lầy thụt khấp khểnh. Nhưng anh ưng lắm. Cứ xong việc ở cơ quan “Bảo tàng tỉnh Bắc Giang” anh lại đạp xe về, vui cùng vợ và đàn con sáu đứa, lòng tràn đầy mãn nguyện: “Phố ngoài nghe giọng điếu êm/Còn ta lẩn ngẩn say mềm đồng ta”. Và vườn thơ, vườn tượng của anh chị ra đời từ đó:
“Vườn thơ thả ở vườn tôi
Cây tôn tốt lá Bụt cười vẩn vơ”...
Và cứ thế, như lẽ tự nhiên, những tác phẩm của anh cứ lặng lẽ sinh nở: “Ở đâu nước mắt chưa vơi/ Là rằng Bụt mọc ở nơi Bụt buồn”. Anh cứ túc tắc theo nhịp mình mà cục tác, một quả trứng, hai quả trứng... rồi đầy một ổ trứng hồng: “Ta thích thì ta làm/ Ta đau thì ta viết/Ta mệt ta mở trang/ Ta u ơ ta hát...Ta chỉ là Anh Vũ/Là cá, là chim thôi”. Tới đây, Xuân Hồng đã chạm đến phần “lõi trần xì” của tâm hồn Anh Vũ, đó là chất thiên nhiên, chất hồn nhiên, an nhiên bát ngát...
Anh Vũ được Xuân Hồng định nghĩa thật sâu sát với tất cả nỗi ngổn ngang bản thể: “Vũ là mưa của trời mưa/Là bâng khuâng gió gió vừa tan tan/Vũ là con của trần gian/Cây sau sau cuối nẻo ngàn trơ lơ/Vũ là tôi của bơ vơ/Bỗng đâu ngẫu hứng câu thơ thình lình/ Vũ là bãi cỏ chúng sinh/Vũ là của Vũ của mình của ai...”
Đọc 56 bài thơ “Bây giờ, cơm nắm...” mà thương kiếp đa tài một đời thơ, một đời tượng Anh Vũ - chị Phụng. Anh chị đã chọn con đường khổ ải để được cống hiến toàn tâm cho lẽ buồn vui của con người. Cả đến khi nền kinh tế thị trường ập đến, anh chị vẫn không thể sống khác được: “Bây giờ tôi vẫn ngày kia/Giời thia lia đất thia lia cuối dòng”...
Thơ tri âm là thế! Thơ Xuân Hồng hay hẳn lên khi viết về Anh Vũ - chị Phụng. Thế mới biết “Chữ Tâm kia mới bằng ba chữ tài”.