Thổi hồn cho nét cũ

Họa sĩ Nguyễn Nghĩa Cương sinh năm 1973 trong gia đình có truyền thống về hội họa ở thôn Bình Ngô Chợ xã An Bình (Thuận Thành). Từ nhỏ anh được học vẽ với chú ruột là họa sĩ Nguyễn Nghĩa Duyện, giảng viên Trường Đại học Mĩ thuật Hà Nội.

Học hết Trung học phổ thông, Cương thi đỗ vào trường nơi chú giảng dạy, năm 1996 tốt nghiệp. Lúc mới ra trường Cương phải đấu tranh giữa công việc ổn định và tự do sáng tác. Rồi anh chọn công việc ổn định về làm ở báo Bắc Ninh quê nhà, rồi lại chuyển làm cán bộ giảng dạy Trường cao đẳng Sư phạm Nhạc họa Trung ương ở Hà Nội. Nhưng con người ưa thích tự do đã rời bỏ công việc giảng dạy ổn định về quê để dành nhiều thời gian cho sáng tác hơn.

Nhưng niềm đam mê sáng tạo của Cương sớm phải đối mặt với chuyện áo cơm. Cương tâm sự: Cái khó bó cái say mê. Muốn vẽ một bức tranh gì cũng phải đắn đo vẽ thế nào để tận dụng tốt nhất nguyên vật liệu ít ỏi trong tay. Mà tác phẩm chỉ khi ra đời rồi mới biết nó hay hay dở. Hay thì chớ, dở thì cạn vật liệu làm tranh, mọi say mê sáng tạo cũng bằng thừa.

Từ cái “khó” này Cương tìm về với cái “dòng khó” từ thời kháng chiến mà các họa sĩ lớp trước đã trải qua. Đó là dòng tranh “bột màu báo cũ”. Nguyên vật liệu sẵn có và rẻ tiền danh họa Bùi Xuân Phái từng tâm đắc. Cương đi vào vẽ theo dòng này mới thấy thỏa mãn say mê sáng tác và không phải đắn đo gì chuyện tốn nhiều tốn ít “đầu vào” bức tranh. Không chỉ vẽ trên báo cũ, anh còn vẽ trên giấy dó, thậm chí vẽ cả trên các loại vỏ bao bì hộp giấy đã dùng đồ đựng bên trong.

Thật bất ngờ, hướng đi này tạo nên một Nguyễn Nghĩa Cương táo bạo, đột phá. Tranh của anh lọt vào mắt xanh của Tiến sĩ Mĩ học Natasa Kraevskaia người Nga và bà tổ chức triển lãm tranh của anh vào năm 2002. Năm 2012 bà lại tổ chức triển lãm tranh của anh cùng với tranh của họa sĩ Vũ Dân Tân tại Viện Gớt (Hà Nội). Triển lãm mang tên “Vệ Nữ ở Việt Nam” với sự giám tuyển của Iola Lenzi.

Nguyễn Nghĩa Cương quan tâm tới cả đặc điểm bài trí có sẵn trên vỏ hộp để hỗ trợ cho bức tranh thể hiện trên chất liệu đó. Những hình ảnh nhãn hiệu hàng hóa thương mại gần như để nguyên trong phối cảnh tranh khéo léo, thậm chí là lời bình phẩm luôn về sự kiện muốn nói đến. Có thể nói đây là một sự thành công của Nguyễn Nghĩa Cương trong việc thổi hồn cho những chất liệu cũ, đồng thời làm mới lại một dòng tranh đã cũ tưởng mai một hẳn ở nước ta.

Với việc tạo dựng được phong cách riêng, tranh của Nguyễn Nghĩa Cương được treo ở nhiều triển lãm quốc tế. Anh được xếp vào hàng ngũ những họa sĩ trẻ cấp tiến hiện nay. Và dòng tranh “bột màu báo cũ” anh vẫn âm thầm theo đuổi. Anh cho rằng, bột màu có độ xốp dễ hòa nhịp với giấy báo, những dòng chữ to nhỏ, những lề, những khoảng trống, những bức ảnh đậm nhạt, những dãy số, những logo hay những thiết kế quảng cáo đã được các họa sĩ thiết kế đẹp từng centimet rồi, người vẽ chỉ việc gọi ý, gọi hình, gọi màu, gọi cảm xúc về là làm nên một tác phẩm. Vẽ trên giấy báo mà bịt kín những thứ có sẵn đó thì coi như thất bại. Giấy báo rất phù hợp cho lối vẽ nghĩ thì lâu vẽ thì nhanh.

Cùng hướng đi với Cương còn có nhiều họa sĩ trẻ khác ở Hà Nội và Hải Phòng. Đầu năm nay, họa sĩ Lê Thiết Cương kêu gọi các họa sĩ đi theo dòng “bột màu báo cũ” tổ chức triển lãm. Họa sĩ Nguyễn Nghĩa Cương gửi tranh tham gia. Triển lãm thành công ngoài mong muốn. Tiếp theo triển lãm ở Hà Nội, các họa sĩ “bột màu báo cũ” tổ chức tiếp ở Hải Phòng, rồi Đà Nẵng. Họa sĩ Lê Thiết Cương khẳng định: “Những hình ảnh, những tin tức thời sự nóng hổi sau khi sống hết đời sống ngắn ngủi của nó sẽ hóa thân vào một đời sống mới, một đời sống dài hơn, đời sống của cái đẹp, của nghệ thuật. Chất liệu thì cũ nhưng nghệ thuật thì luôn cần phải mới”.