Thú chơi tao nhã

Tranh Tết từ lâu trở thành thú chơi tao nhã của người Việt. Những bức tranh không đơn thuần trang trí cho ngôi nhà thêm ấm áp, rực rỡ sắc Xuân mà còn là không gian văn hóa với những giá trị thẩm mỹ, triết lý xã hội và ý nghĩa nhân văn sâu sắc. Ngày nay, khi cuộc sống đủ đầy, nhiều người tìm đến nghệ thuật để tưới mát tâm hồn và thú chơi tranh ngày Tết đang dần trở lại.

Tại Trung tâm Bảo tồn tranh dân gian Đông Hồ, chúng tôi có dịp được trò chuyện cùng nghệ nhân Nguyễn Đăng Chế. Hơn 80 tuổi, nhưng ông vẫn tinh anh lắm. Về thú chơi tranh ngày Tết, ông kể: Bên bờ sông Đuống xưa, mỗi dịp Xuân về, chợ tranh làng Đông Hồ (còn có tên làng Mái) lại tấp nập kẻ bán, người mua. Ngôi làng ăm ắp sắc màu, như một chấm son trong nền văn hóa Kinh Bắc rực rỡ. Tranh được đem ra bán ở chợ đình làng. “Dù ai buôn bán trăm nghề/Nhớ đến tháng Chạp thì về buôn tranh”, chợ chỉ họp 5 phiên vào các ngày 6, 11, 16, 21 và 26 tháng Chạp nhưng luôn tấp nập, đông vui.
Trải nhiều thăng trầm, biến đổi, lệ mua tranh Đông Hồ treo ngày Tết mai một, nhưng hiện dòng tranh này đang quay trở lại và được công chúng đón nhận, ủng hộ. Vào 2 tháng cuối năm và 2 tháng đầu năm, lượng khách đến tham quan và mua tranh nhiều hơn. Mỗi ngày Trung tâm Bảo tồn tranh dân gian Đông Hồ đón hàng chục đoàn du khách trong và ngoài nước tới tham quan và mua tranh. Chỉ tính riêng 4 tháng này có thể bán hàng nghìn bức tranh Đông Hồ đủ thể loại.
Trước kia, tranh Tết là những bức tranh dân gian khổ nhỏ, với hình ảnh các con giáp đem theo ước vọng ngày xuân. Tranh Đông Hồ hiện nay có nhiều kích cỡ và chủ đề khác nhau. Bức nhỏ nhất có khổ 10x15 cm, bức lớn nhất có khổ 80x100cm. Tùy từng nơi treo, khách hàng chọn mua những bức tranh phù hợp với không gian của gia đình mình. Tùy từng đối tượng mà có những lối chơi tranh riêng như: Để chúc thọ các cụ cao niên, khách hàng thường mua tranh “Bát tiên”; muốn cầu mong gia đình hạnh phúc, đầy đủ, may mắn sẽ chơi tranh “Vinh hoa, phú quý”, người cầu mong đỗ đạt thành tài có thể chọn tranh “Tứ quý, tứ bình’, “Vinh quy bái tổ” hoặc tìm hiểu văn hóa nông thôn thì treo tranh chăn trâu, thổi sáo; những người nông dân thường chọn treo tranh đàn lợn, đàn gà ngày Tết với mong muốn cầu cho cuộc sống no đủ, chăn nuôi phát triển, hạnh phúc đầy nhà…

Giữa nhịp sống hiện đại, thú chơi tranh Tết vẫn được nhiều gia đình quan tâm. Ngoài dòng tranh dân gian Đông Hồ truyền thống, tranh Tết ngày nay có nhiều thay đổi, mới mẻ và hiện đại hơn. Tìm đến nhà họa sĩ  Lê Khánh, Chi hội trưởng Chi hội Mỹ thuật (Hội VHNT Bắc Ninh) tìm hiểu về tranh Tết, ông cho biết: Các họa sĩ mỗi người đều có những ấp ủ riêng với thú chơi tranh Tết. Sau một thời gian dài bị mai một, vài năm trở lại đây, thú chơi tranh con giáp vào những ngày Tết đang có xu hướng trở lại và nhận được sự quan tâm của giới họa sỹ cũng như người yêu mỹ thuật. Các tác phẩm không chỉ giới hạn ở dòng tranh dân gian mà mở rộng, hiện đại hơn cả ở đề tài và phong cách thể hiện. Nếu trước đây, tranh con giáp chỉ đơn thuần như món quà nhỏ tặng bạn bè thay lời chúc Xuân thì nay các họa sĩ vẽ tranh con giáp để tiếp nối, phát triển thành nét đẹp văn hóa, tạo nên một mảng đề tài, tranh nghệ thuật phong phú. Các họa sĩ hiện đại vẽ cảnh vinh hoa phú quý, dùng đường nét, màu sắc, bố cục gợi lại tranh Đông Hồ xưa hàm chứa quan niệm sống, có mục đích giáo dục ngay từ đầu năm mới, như rèn đức, luyện tài, tích phúc, để đức cho con cháu đời sau.
Ông cũng kể rằng, xưa mỗi dịp Tết đến trẻ em theo bố, mẹ ra chợ mua tranh trang hoàng nhà cửa. Người giàu chơi nhiều bức, người nghèo chơi một vài bức, chủ yếu là tranh Đông Hồ, nhà khá giả, tri thức dùng tranh Hàng Trống có kỹ thuật cao, vẽ cầu kỳ như: Tranh tứ quý, cá chép trông trăng; tùng, cúc, trúc, mai… Ngày nay, nhiều người có điều kiện tìm đến thú chơi tao nhã này, đa số chơi theo phong thủy từng năm, chủ yếu là tranh phong cảnh, khổ tranh tương đối rộng, tùy theo ngôi nhà, thường là tranh in độ dài khung tranh trên 1m, ngoài ra còn lựa chọn các bức chạm khắc gỗ, đá quý, gốm sứ, tranh đồng, thêu, khảm trai…  Dịp Tết đến để đón chào xuân mới, các họa sĩ thường khai bút sáng tác các bức tranh tĩnh vật như: Bình hoa, lọ hoa, hoa quả ngày xuân, vẽ diễn tả con vật theo năm… Tuy hình thức, chất liệu có thể đổi mới, nhưng người chơi tranh vẫn lựa chọn dựa trên những đề tài của tranh dân gian xưa.
Dịp trước và trong Tết là thời gian họa sĩ trẻ Nguyễn Văn Toàn, thôn Tam Á, xã Gia Đông (Thuận Thành) bận rộn nhất. Ngoài vẽ theo đơn đặt hàng Toàn còn vẽ phục vụ người yêu hội họa. Toàn chia sẻ: Mỗi năm dịp Tết tôi vẽ vài trăm bức đáp ứng nhu cầu khách hàng, thường là vẽ tĩnh vật, phong cảnh. Tranh Tết tôi vẽ có chủ đề tươi vui, màu sắc tươi mới, tạo cảm giác ấm áp mùa xuân. Những năm gần đây nhiều người tìm đến thú chơi tranh dịp Tết đến xuân về, khi chuyển nhà mới, có việc hỉ… Đặc biệt là những bạn trẻ, họ thích tranh hiện đại với những bức thể hiện chủ đề gần gũi với cuộc sống. Tranh Tết hiện đại đã có sự thay đổi rất nhiều trong cách thể hiện thu hút được đông đảo người xem. Mỗi họa sỹ gửi gắm trong tranh những nội dung, ý nghĩa khác nhau. Người xem tranh được cộng hưởng cùng thưởng thức và có thêm những suy đoán riêng.
Khi xuân tràn vào lòng phố, ùa về mỗi xóm thôn cũng là lúc mọi người trang hoàng nhà cửa chờ đón mùa Xuân. Và những bức tranh Tết mang theo bao ước vọng về một năm mới an khang, thịnh vượng, tài lộc đủ đầy, gia đình viên mãn… cũng được treo lên những nơi trang trọng nhất. Mùa xuân  bừng lên từ mỗi bức tranh!