Tìm giải pháp hữu hiệu để phục hồi, tôn tạo các di tích lịch sử thời Lý

Qua 2 năm (2007-2008) triển khai đề tài khoa học “Khảo sát, đánh giá thực trạng giá trị di sản thời Lý ở Bắc Ninh” do Sở Văn hoá, Thể thao và Du lịch thực hiện đã thu được kết quả quan trọng. Nhiều di tích, tài liệu, cổ vật, hiện vật được phát hiện, khảo sát, nghiên cứu, sưu tầm và lưu giữ trong Bảo tàng tỉnh.

Với tiêu chí phấn đấu để có chất lượng nghiên cứu tốt nhất, Sở thành lập Ban chủ nhiệm đề tài, giao nhiệm vụ cho các tiểu ban (nhóm) xây dựng đề cương chi tiết nội dung nghiên cứu, bảo đảm tính khoa học và hiệu quả. Theo đó, nhóm thứ nhất có nhiệm vụ khảo sát, đánh giá thực trạng giá trị di sản trên lĩnh vực phi vật thể với các nội dung: Điều tra, khảo sát, điền rã, mô tả các công trình kiến trúc, các di vật tại khu di tích liên quan đến nhà Lý; Sưu tập tài liệu lịch sử, công trình nghiên cứu liên quan đến di tích, danh nhân lịch sử-văn hoá thời Lý; Thu thập tư liệu, văn tự cổ thời Lý; In dập tất cả các văn bia có trong các di tích liên quan (hoành phi, câu đối, văn tế…); Xác định số lượng và danh sách cụ thể các di tích lịch sử-văn hoá thời Lý ở Bắc Ninh; Đo, vẽ sơ đồ, chụp ảnh toàn bộ các di tích, hiện vật… trên cơ sở đó phân tích, đánh giá để đưa ra những đề xuất, kiến nghị, giải pháp bảo tồn, phát huy giá trị.

Tiểu ban thứ hai chịu trách nhiệm khảo sát, đánh giá thực trạng giá trị di sản trên lĩnh vực phi vật thể: Nghiên cứu về lịch sử hình thành và quá trình tồn tại, phát triển của vương triều Lý; Tập hợp các nguồn tài liệu về truyền thuyết, truyện kể dân gian, thơ ca, sấm ký, văn tự cổ, thần tích, thần phả; Sưu tầm về những phong tục tập quán, tín ngưỡng, tôn giáo, lễ hội và sinh hoạt văn hoá dân gian thời Lý; Lập bảng kê danh mục các nhân vật lịch sử, tài liệu đã xuất bản liên quan đến vương triều Lý; Lập bản đồ phân bố, mô tả các di sản văn hoá phi vật thể thời Lý qua tư liệu hình ảnh và phim tài liệu khoa giáo.

Đến nay, đề án đã hoàn thành việc khảo sát, đánh giá hiện trạng di tích thời Lý ở Bắc Ninh gồm: Những công trình kiến trúc tín ngưỡng, tôn giáo (chùa tháp, đền miếu, lăng mộ); Hệ thống di tích về chiến thắng Như Nguyệt (sông Như Nguyệt, các di tích tín ngưỡng trên chiến tuyến Như Nguyệt); Những di tích thờ các nhân vật lịch sử thời Lý, thời đức Thánh Tam Giang… Nhóm thứ nhất đã hoàn thành tập ảnh trên 200 chiếc khảo tả các di tích, hiện vật tiêu biểu và nhiều tư liệu quý, in dập 06 văn bia, hoàn thiện 70 bản vẽ đạc hoạ các di tích. Lĩnh vực văn hoá phi vật thể đã sưu tầm được gần 20 truyền thuyết, chuyện kể dân gian về nhà Lý, khảo tả các lễ hội, những sinh hoạt tín ngưỡng, đánh giá thực trạng về tài liệu Hán-Nôm trong các di tích; 200 chiếc ảnh mô tả văn hoá phi vật thể thời Lý; Làm 3 phim tài liệu về lễ hội Đền Đô, chiến thắng Như Nguyệt và lễ hội đền Phấn Động. Qua kết quả khảo sát, một lần nữa các cán bộ chuyên môn, nhà nghiên cứu trên lĩnh vực khoa học lịch sử tham gia đề tài khẳng định số lượng các di tích lịch sử ở Bắc Ninh có liên quan đến triều Lý chiếm tỷ lệ hơn 10% (131 di tích), trong đó có nhiều di tích độc đáo mang ý nghĩa lịch sử. Tuy nhiên, đa phần các hạng mục công trình xây dựng di tích đều không còn nguyên gốc mà đã trải qua nhiều lần khôi phục lại. Việc khôi phục di tích đồng nghĩa với xây dựng mới, thiếu tính khoa học về bảo tồn tôn tạo như di tích hiện đại. Chỉ với một số di tích tiêu biểu có nhiều di vật và bán hạng mục công trình được xây dựng, tạo tác bằng chất liệu bền vững (đá, gỗ tứ thiết) thì mới còn đến ngày nay, như hệ thống tượng phật, thú đá, chân tảng cột, bệ tượng ở chùa Phật Tích, cột đá Linsga, tường thành cấp độ cao thấp ở chùa Dạm, chân tảng cột chùa Bồ Vàng-bến sông Như Nguyệt….

Vấn đề đặt ra là sau khi có các công trình nghiên cứu khoa học về các di tích lịch sử văn hoá có liên quan đến triều Lý, cần tìm ra giải pháp hữu hiệu để phục hồi, tôn tạo. Điều đó không chỉ mang ý nghĩa tôn vinh lịch sử mà còn góp phần giáo dục truyền thống cho lớp lớp thế hệ trẻ hôm nay và mai sau.

Ngọc Duyệt