Tinh hoa văn hoá dân tộc toả sáng giữa nhịp sống hiện đại

Tối 5 – 4, tại Trung tâm văn hoá Kinh Bắc, Liên hoan Dân ca Việt Nam 2009, khu vực đồng bằng và trung du Bắc Bộ đã khép lại đầy ấn tượng với sự tham dự của hơn 50 diễn viên, nghệ nhân đến từ 11 tỉnh, thành phố. Đậm đặc chất dân gian với đa dạng các loại hình diễn xướng, Liên hoan đã đem đến cho công chúng Bắc Ninh một đêm đáng nhớ. Điều đó cũng lý giải vì sao hội Trường trung tâm chật cứng khán giả mọi lứa tuổi tận đến phút cuối và luôn giòn giã những tràng pháo tay.

Không cầu kỳ, phô trương, những gì các diễn viên, nghệ nhân cống hiến trên sân khấu đã lan toả vẻ đẹp tiềm ẩn, khơi lại nét sinh hoạt cổ xưa. Điểm đặc biệt của Liên hoan lần này là các thí sinh chỉ trình diễn những làn điệu dân ca nguyên gốc đặc trưng của địa phương nơi mình sinh sống, nhạc cụ sử dụng cũng phải là nhạc cụ dân tộc phù hợp với làn điệu dân ca đó. Chính bởi vậy, đối với mỗi diễn viên tham dự, đây là dịp được tiếp cận và tìm hiểu kỹ hơn về văn nghệ dân gian các tỉnh thành bạn. Cuộc hội ngộ dân ca, trong đó có dân ca của các dân tộc thiểu số tại Trung tâm văn hoá Kinh Bắc vừa qua còn là sự giao lưu đầy ân tình giữa quê hương Quan họ với khách thập phương. Có thể đã nghe đến Ca trù, nhưng liệu bạn có biết đây là bộ môn nghệ thuật truyền thống, một loại ca trong cung đình và được giới quý tộc, học giả yêu thích? Hay như Hát dóng – hình thức hát nguyên bản (không có dị bản) của Thái Bình. Phần lớn khán giả lần đầu tiên biết tới Soọng cô giao duyên – một loại hình xướng ca đặc sắc trong kho tàng văn nghệ dân gian truyền miệng được lưu giữ hàng trăm năm nay của người Sán Dìu (Vĩnh Phúc), Ru ụn (tức Ru em – dân ca Mường). Và bất ngờ với hát Xẩm “36 phố phường” (Hà Nội), Đối dãy cách (Phú Thọ), Giá chầu Đệ Nhị thượng ngàn (chầu văn – Nam Định), Đối đáp (trống quân – Hưng Yên). Với 2 tiết mục dự thi đều là Quan họ cổ không nhạc đệm, “Bóng xế dãi thềm” (đoàn Bắc Ninh) và “Tuấn Khanh” (đoàn Bắc Giang), khán giả có dịp cảm nhận nét đặc trưng của loại hình dân ca này qua cách thể hiện của nghệ nhân hai bên bờ sông Cầu… Quy định các diễn viên tham dự ở 2 lứa tuổi: Trẻ (dưới 25) và nghệ nhân, Liên hoan đã quy tụ nhiều thế hệ người yêu và gắn bó với dân ca. Đó là lứa nghệ nhân: Trần Thị Ái (Thái Bình, 80 tuổi), Nguyễn Ngọc Bảo (74 tuổi, Phú Thọ)… vẫn một lòng thuỷ chung với “đặc sản” quê mình và luôn đau đáu với tâm huyết truyền dạy vốn quý cho thế hệ sau. Giữa dòng xoáy sôi động của âm nhạc hiện đại, vẫn có những người trẻ “phải lòng” với âm nhạc cổ điển và đã đoạt giải cao. Đó là Nguyễn Kiều Anh (15 tuổi, đoàn Hà Nội, giải A) với tiết mục Hát nói dở gửi thư, hay Quách Thị Hồng Xiêm (16 tuổi, đoàn Thái Bình, giải B) với làn điệu Chèo Tuyết dạt sông Thương… Thí sinh trẻ tuổi Quách Thị Hồng Xiêm tâm sự: “Em sinh ra và lớn lên ở làng Khuốc (Phong Châu, Đông Hưng, Thái Bình), hát Chèo từ nhỏ và hiện là sinh viên năm đầu trường Cao đẳng Văn hoá Nghệ thuật Thái Bình. Tuy tiết mục của em tại Liên hoan thay đổi so với dự định ban đầu, em phải chép bài và học hát từ mẹ qua điện thoại song em thấy hài lòng về kết quả bởi trên hết là em thấy vui và tự hào khi được đại diện cho quê hương đưa nghệ thuật Chèo đến với miền Quan họ. Lần đầu tiên được biết về sinh hoạt văn hoá Quan họ, em thấy mến yêu loại hình này. Hình như cũng có một chút giao thoa giữa Chèo và Quan họ”.

Tiết mục Xẩm 36 phố phường của Bùi Văn Phòng-đoàn Hà Nội

Bạn Hoàng Thị Hường, 25 tuổi ở Lương Tài là “khán giả ruột” theo sát cả ba kỳ liên hoan dân ca chia sẻ cảm xúc: “Theo tôi, các loại nhạc trẻ chát chúa hiện nay chỉ là “âm nhạc thời trang”, mang tính giải trí nhất thời. Những làn điệu dân ca truyền thống mới thực sự có tác động sâu sắc đến trái tim và tâm hồn công chúng. Tôi tin dân ca Việt Nam sẽ luôn sống mãi cùng năm tháng”.

Tiết mục Quan họ cổ không nhạc đệm “Bóng xế dãi thềm” của đơn vị chủ nhà Bắc Ninh đoạt giải A

Về Liên hoan Dân ca Việt Nam 2009, khu vực Đồng bằng và Trung du Bắc Bộ, PGS.TS Tô Ngọc Thanh, Chủ tịch Hội đồng nghệ thuật đánh giá: “So với hai lần trước, chất lượng của Liên hoan này vượt trội hơn hẳn, chiều sâu tâm hồn dân tộc ngày càng được khắc hoạ rõ nét. Nhân dân và lãnh đạo các địa phương cũng đã nhận thấy giá trị muôn đời sâu đậm của dân ca. Vẻ đẹp hồn hậu, mộc mạc, dung dị nguyên gốc và  ẩn chứa giá trị cảm xúc sâu xa trong mỗi loại hình dân ca truyền thống được thể hiện ở hầu hết các tiết mục tham dự. Dân ca vốn là sáng tác của nhân dân mà chính người dân lại được hát lên những điều gan ruột do ông cha mình sáng tạo nên thì sự thăng hoa của các nghệ nhân, diễn viên là điều dễ hiểu. Một điều đặc biệt xuất hiện ở Liên hoan lần này là các diễn viên, nghệ nhân khá đa dạng về lứa tuổi và phần lớn người trình bày đạt chất lượng hay, giỏi, tốt lại thuộc về các em nhỏ, dưới 20 tuổi. Chứng tỏ, chất dân dã, đằm thắm trữ tình của dân ca Việt Nam sẽ còn được gìn giữ đến muôn đời qua lớp lớp thế hệ nghệ nhân. Nó còn báo hiệu sức sống cũng như chỗ đứng nhất định, riêng có của các làn điệu dân ca giữa cuộc sống ồn ào, pha tạp của vô số loại nhạc mới như Rock, Jack, Hip hop… Như vậy, mặc dù vẫn còn một số tiết mục được dàn dựng ồn ào, theo kiểu sân khấu hoá, không phù hợp nhưng mục tiêu “trở về nguồn” của Liên hoan lần này đã được khắc hoạ rõ nét hơn những liên hoan trước. Vùng đất cổ Bắc Ninh – Kinh Bắc cũng góp phần quan trọng mang lại thành công cho liên hoan. Chúng tôi còn cảm nhận sâu sắc rằng, không chỉ riêng người Tràng An mà liền anh, liền chị miền Quan họ với nghĩa tình đằm thắm, thân thiện cũng đã kết nối nên truyền thống thanh lịch, tinh tế riêng”.

Ngoài 2 giải A, 4 giải B và 6 giải C, 20 tiết mục được BTC tặng Giấy khen

Nghệ thuật dân gian là sự kết tinh bản sắc văn hoá dân tộc ngàn đời, bởi thế nếu được giới thiệu bảo tồn sẽ là những giá trị văn hoá cội nguồn, là hướng cảm hứng sáng tạo cho các loại hình nghệ thuật mới. Nuôi dưỡng bản sắc nghệ thuật dân tộc trong nhịp sống hiện đại sẽ là cái gốc của sự giao lưu hội nhập nghệ thuật hiện đại.

Ghi nhanh của Thuỳ Vy – Thuận Cẩm