Tôn vinh, quảng bá nghệ thuật hát Văn, Chầu văn

Liên hoan hát Văn, hát Chầu văn tỉnh Bắc Ninh lần thứ Nhất vừa khép lại thành công tốt đẹp với sự tham gia hào hứng của hơn 300 nghệ nhân, diễn viên, thanh đồng, cung văn, hầu dâng đến từ 8 huyện, thành phố trong tỉnh. Ngoài ý nghĩa tôn vinh, quảng bá giá trị di sản văn hóa dân tộc, Liên hoan còn là cách thức đưa nghệ thuật hát Văn, hát Chầu văn vốn được diễn xướng ở không gian tâm linh đền, điện, phủ bước lên sân khấu trình diễn trước công chúng bằng những vũ điệu khi mềm mại, uyển chuyển, khi khỏe khoắn, oai hùng quện trong nền nhịp phách lúc dìu dặt, vui tươi, quyến rũ, lúc dồn dập, thôi thúc, hào sảng...

Ấn tượng đầu tiên khi đến với Liên hoan hát Văn, hát Chầu văn tỉnh Bắc Ninh lần thứ Nhất là không khí tưng bừng, lấp lánh với vẻ đẹp hào hứng, tươi vui của những người trực tiếp tham gia thực hành diễn xướng. Từ các nghệ nhân, thanh đồng đến cung văn, hầu dâng, diễn viên, nhạc công... ai nấy đều rạng ngời, tươi xinh, hứng khởi. Không gian sân khấu lung linh muôn sắc hoa, lễ vật và phong phú các loại “khăn chầu áo ngự”, trang sức lộng lẫy được chế tác, may thêu cầu kỳ, sang trọng từ các chất liệu lụa, gấm, bạc, đá quý...
Các thanh đồng khi thì hóa thân vào vị quan lớn oai vệ, uy nghiêm trong những điệu hát hào sảng, kể chiến công lẫy lừng của Quan lớn Tuần Tranh, của Đức Thánh Đại vương Trần Triều; khi thì nhí nhảnh, duyên dáng, tung tăng nhảy múa trong tiếng chim ríu rít, tiếng suối chảy róc rách ở giá Cô đôi Cam đường, Cô bé thượng ngàn; khi lại hân hoan, tinh nghịch trong giá chầu Cậu bé... Bằng sự trân trọng tìm tòi, nghiên cứu và sáng tạo nghiêm túc, các nghệ nhân, thanh đồng, cung văn, hầu dâng đã phối hợp ăn ý, hoàn hảo trong từng động tác trang điểm cho đến vũ điệu, lời ca để mang đến Liên hoan nhiều tiết mục đặc sắc, những màn trình diễn thăng hoa, sống động, có sức truyền cảm, mê say.

Màn trình diễn giá quan lớn Tuần Tranh của Đoàn nghệ thuật quần chúng huyện Thuận Thành xuất sắc đạt giải A tại Liên hoan hát Văn, hát Chầu văn tỉnh Bắc Ninh lần thứ Nhất.

Một số tiết mục có sức thu hút, tạo ấn tượng sâu sắc với khán giả như: Hát Văn “Quê hương văn hiến” của đơn vị huyện Thuận Thành; Văn chầu dâng Bác của CLB Văn ca chúc Thánh Bắc Ninh; Bài ca đất nước dâng Người của CLB Đàn hát dân ca Hoàn Sơn. Các giá chầu đặc sắc như giá chúa Đông Cuông-Quan lớn Tuần Tranh của huyện Thuận Thành; giá quan lớn Tuần Tranh-Cô Sáu của huyện Yên Phong; giá Chầu Năm-Cậu bé của thành phố Bắc Ninh...

Hạnh phúc khi được trao giải A cho màn trình diễn giá chúa Đông Cuông-Quan lớn Tuần Tranh và được Ban Tổ chức trao giải phụ Thanh đồng Đẹp nhất Liên hoan, đồng thầy Nguyễn Ngọc Phúc, 40 tuổi (đoàn nghệ thuật quần chúng huyện Thuận Thành) chia sẻ: Nếu thực hiện nghi lễ trong đền, điện, phủ được hỗ trợ bởi không gian tâm linh thì khi diễn xướng trên sân khấu, cảm xúc thăng hoa lại phụ thuộc vào nhiều yếu tố như âm thanh, ánh sáng, đạo cụ... Bởi khán giả sẽ tập trung, quan sát rất kỹ biểu cảm, động tác của thanh đồng trên sân khấu nên tất cả những người tham gia đều phải phối hợp nhuần nhuyễn, cùng nhau sáng tạo nên những điệu thức âm thanh, vũ đạo hoàn chỉnh để mang đến sự sống động, sức truyền cảm của một giá hầu.

Đặc biệt, Liên hoan không chỉ rộn ràng, tưng bừng trên sân khấu mà các hàng ghế khán giả cũng thu hút chật kín người xem suốt từ sáng sớm đến chiều muộn, cho thấy sự quan tâm và nhu cầu của nhân dân trong việc thưởng thức loại hình diễn xướng cổ truyền này. Ngoài các con nhang đệ tử của Đạo Mẫu, còn có cán bộ công chức, trí thức, văn nghệ sĩ và không hiếm bạn trẻ thuộc thế hệ 8X, 9X, thậm chí cả thế hệ gen Z (những người sinh khoảng từ 1997 đến 2012) cũng tham dự liên hoan.
Vinh hạnh khi được góp phần vào việc quảng bá di sản nghi lễ hầu đồng trong tín ngưỡng Đạo Mẫu, Thanh đồng Hoàng Trung Hiếu, 18 tuổi (Đoàn nghệ thuật quần chúng thành phố Từ Sơn) bày tỏ: “Sau Liên hoan, em hy vọng tín ngưỡng thờ Mẫu cũng như nghệ thuật hát Chầu văn sẽ đến gần với mọi người hơn, giúp mọi người hình dung về trình tự, nghi thức của một giá hầu đồng. Khi thấy được nét đẹp, ý nghĩa trong mỗi câu chuyện của từng giá hầu, hiểu được sự tích của các vị Thánh, chúng em càng thêm khâm phục các bậc tiền nhân, các vị anh hùng dân tộc và lấy đó làm tấm gương để học tập, noi theo trong cuộc sống.
Khép lại được hơn 1 tuần nhưng dư âm của Liên hoan hát Văn, hát Chầu văn tỉnh Bắc Ninh còn đọng lại nhiều ấn tượng tốt đẹp cả trong diễn viên lẫn công chúng khán giả. Liên hoan thực sự trở thành một ngày hội văn hóa ý nghĩa, góp phần thúc đẩy mạnh mẽ phong trào văn hóa văn nghệ cơ sở, nâng cao đời sống tinh thần của nhân dân, đồng thời khẳng định bức tranh đa dạng bản sắc văn hóa quê hương Bắc Ninh-Kinh Bắc.
NSƯT Nguyễn Thanh Hải, nguyên Phó Giám đốc Nhà hát Chèo Bắc Giang, Trưởng Ban Giám khảo Liên hoan đánh giá: Để tổ chức được Liên hoan hát Văn, hát Chầu văn lần thứ Nhất này là một sự cố gắng rất lớn từ phía cơ quan chuyên môn của ngành Văn hóa Bắc Ninh. Tuy là lần đầu tiên nhưng chất lượng chuyên môn tương đối tốt, cách thức tổ chức bài bản, hầu hết các đoàn tham gia liên hoan đều có sự đầu tư công phu, đúng thể lệ quy định. Hy vọng sẽ tiếp tục có thêm những lần liên hoan thứ 2, thứ 3...

Bên cạnh dấu ấn tích cực, liên hoan vẫn còn những lúng túng trong công tác tổ chức như “sạn âm thanh” làm ảnh hưởng đến cảm xúc hưng phấn của diễn viên. Bên cạnh đó, khán giả cũng đề xuất khi đưa nghi thức hầu đồng trên sân khấu, cần có thêm phần giới thiệu, lời dẫn để hướng người xem vào thế giới của hình thức hát hầu thánh. Chẳng hạn giới thiệu khái quát lai lịch tiểu sử, công đức của vị Thánh; hoặc chú giải ngắn gọn việc thanh đồng mặc trang phục màu trắng, màu xanh, màu đỏ là biểu tượng cho vùng miền nào, rồi vì sao phải cầm hương, cầm quạt, múa kiếm, múa cờ... giúp khán giả nắm bắt được ý nghĩa, vẻ đẹp trong mỗi giá hầu đồng. Qua đó, tuyên truyền giá trị đúng đắn của tín ngưỡng thờ Mẫu cũng như nghi lễ Chầu văn trong không gian tâm linh đền, điện, phủ và loại trừ những hiện tượng lợi dụng văn hóa tín ngưỡng để trục lợi, làm mất đi vẻ đẹp của Chầu văn trong đời sống xã hội.