Trò chơi độc đáo ở lễ hội Yên Mẫn

Yên Mẫn là một làng cổ thuộc thành phố Bắc Ninh, gọi theo tên nôm là Yên Giàu. Người Yên Mẫn truyền rằng xưa kia làng có nhiều người làm quan và giàu có nên mới có cái tên như vậy.

Yên Mẫn nằm trên dải đất cao giữa lưu vực hai con sông cổ: sông Cầu và Ngũ Huyện Khê chạy vòng phía đông- bắc và tây-bắc. Kinh tế chủ yếu của Yên Mẫn là trồng lúa nước, hoa mầu, chăn nuôi, trồng dâu, nuôi tằm, dệt vải. Nét văn hoá riêng độc đáo của người dân Yên Mẫn thể hiện trong các trò chơi ở hội làng, tiêu biểu là trò chơi “Chạy chữ” và “Cướp cầu”.

Theo lệ, hội Yên Mẫn được tổ chức vào mùa xuân hằng năm. Thời gian mở hội phụ thuộc vào điều kiện kinh tế của năm trước. Nếu phong đăng hoà cốc thì kéo dài từ ngày 10 đến 19 tháng 2 âm lịch, còn thông thường chỉ tổ chức hai ngày đầu.

Sau phần lễ, gồm có rước sách, tế lễ ở đình, nghè là đến phần hội với nhiều tục, trò chơi mang tính cộng đồng. Ban ngày giữa sân đình là những trò như: vật, chọi gà, đu cây, bắt cốc, chạy chữ, cướp cầu…, ban đêm là sinh hoạt ca hát: tuồng, chèo, quan họ.

Phần hội có tính tiêu biểu đặc sắc ở Yên Mẫn phải kể đến trò “chạy chữ” và “cướp cầu” nổi tiếng, vui nhộn nhất, hấp dẫn nhất, được nhiều người cổ vũ, tham gia nhất là tục cướp cầu.

Sau tục chạy xếp 4 chữ Hán “Thiên”, “Hạ”, “Thái”, “Bình” là đến tục cướp cầu. Từ trước, người ta đã đào hai hố sâu khoảng 0,60cm, đường kính vừa để lọt quả cầu, một hố ở phía đông sân đình, một hố ở phía tây sân đình. Lực lượng tham gia cướp cầu ngoài trai đinh trong làng còn có trai đinh các làng kết chạ. Tất cả có tới vài chục trai tráng, thân hình khoẻ mạnh, đẹp đẽ, cởi trần, đóng khố. Trọng tài của cuộc thi  là 4 ông Lềnh tay cầm cờ và trống khẩu. Những người tham gia cướp cầu được phân thành hai bên. Quả cầu là một trái gỗ tròn được sơn son thếp vàng và được gọi là Trái chiêm và Trái mùa. Hai trái cầu này được thờ trong hậu cung của đình.

Đến ngày hội, trước khi tổ chức cướp cầu, ông Cai đám thay mặt cho dân làng vào làm lễ tế thần, rồi xin rước hai quả cầu ra ngoài sân đình. Khi ông Cai đám đội trên đầu mâm quả cầu đi ra thì ngay lập tức một tràng pháo nổ vang, cuộc thi cướp cầu bắt đầu. Người tham gia cướp cầu phải thật khoẻ và làm sao nhanh chóng cướp được quả cầu, len lách chạy về phía sân của đối phương bỏ lọt quả cầu vào hố cầu là thắng cuộc.

Cuộc cướp cầu diễn ra sôi động trong sự tranh cướp quyết liệt giữa những tiếng vỗ tay cổ vũ, cười nói, reo hò của những người xung quanh. Người thả được quả cầu xuống hố rồi, sau đó phải nằm úp mình giữ chặt lấy miệng hố, đợi khi ông Lềnh cầm cờ và trống đến gõ reo lên một hồi là chiến thắng. Thường thì hố cầu bên đông thắng và dân làng Yên Mẫn quan niệm năm ấy sẽ mưa thuận, gió hoà, mùa màng tươi tốt, bội thu, phong đăng hoà cốc. Người thắng cuộc cướp cầu cũng thấy vinh hạnh, phấn khởi vui mừng.

Làng cổ Yên Mẫn có nghề trồng lúa nước từ lâu đời. Tục cướp cầu trong ngày hội xuân là một trong những nội dung của lễ cầu mùa cổ xưa nhất của người Việt trồng lúa nước. Đến với lễ hội Yên Mẫn là đến một nơi tái hiện nền văn minh nông nghiệp lúa nước, một bản sắc văn hoá của người Kinh Bắc-Bắc Ninh.