Truyện cười làng Đông Yên

Dân gian vùng Yên Phong có câu “Đất Đông An dựng cầu nói khoác” hoặc “Đất Đông An cả làng nói khoác”. Làng Đông Yên (còn gọi là Đông An), trước có tên gọi là Đông Khang. Nguyên xưa, Đông Yên thuộc tổng Mẫn Xá, sau chuyển sang tổng Phong Quang. Nơi đây vốn nổi tiếng có ngôi đình đẹp nhất vùng - “Thứ nhất là đình Đông Khang/Thì nhì Đình Bảng, vẻ vang đình Diềm”. Đình Đông Khang càng thêm nổi tiếng vì xưa kia hàng năm ở đây đều “dựng cầu nói khoác”, nghĩa là mở hội thi nói khoác.

Tranh minh họa cuộc thi nói khoác.

Hội đình Đông Yên bắt đầu từ ngày mồng 10-9 âm lịch kéo dài tới ngày 18-9 mới giã đám. Trong những ngày diễn ra lễ hội đều có hội thi nói khoác kéo dài vui cười suốt 9 ngày đêm. Đặc biệt, năm nào cũng có quan huyện Yên Phong về dự xem và nhiều khi còn tham gia giám khảo. Người đoạt giải nhất hội thi nói khoác được xem là Thủ khoa sẽ được tặng phẩm bằng hiện vật và được phong danh hiệu “Phó phét”. Người đoạt chức này được dân làng kính nể và có phẩm hàng ngang với các chức dịch trong làng. Dòng họ nào có “Phó phét” cũng sẽ được miễn một năm phu phen tạp dịch. Theo quy định của làng, các dòng họ, các xóm chạ được cử đại diện tham gia hội thi. Chính vì thế mà trước ngày hội, các dòng họ, giáp chạ thường tổ chức thi nội bộ để chọn đại diện nên không khí thi nói khoác có khi kéo dài hàng tháng ở Đông An.
Trong cuộc sống thường nhật, người làng Đông An nói khoác để mua vui như nhiều làng cười khác, nhưng điểm độc đáo khó có thể tìm thấy ở các địa phương trong cả nước là nói khoác được tổ chức thành hội thi định kỳ hàng năm tại đình trong ngày hội làng. Như vậy nói khoác ở Đông Yên không đơn thuần chỉ là mua vui, mà còn mang tính nghi lễ tín ngưỡng thờ Thánh.
Đề tài của những câu chuyện nói khoác rất phong phú, phản ánh nhiều mặt hoạt động và cuộc sống nơi thôn dã. Phương pháp sáng tác, thủ pháp gây cười phổ biến là cường điệu, phóng đại sự vật, hiện tượng, tạo khoảng cách rất xa giữa thực tế và lời kể. Đó chính là cơ sở tâm lý để người nghe bật ra tiếng cười. Chẳng hạn, trong một hội thi, có người kể: Hôm mồng 3 Tết, ăn thịt mãi chán quá, các cháu nhà tôi chúng nó rủ nhau ra ao đánh cá về ăn cho đỡ ngấy. Sao mà chúng nó bắt được con cá chuối lớn thế, nhà ăn không hết phải gọi cả xóm đến cùng ăn. Sau rồi tôi cho mỗi anh em chúng một cái vẩy để đem về đậy vại nước. Một cái vẩy cá đậy kín cả cái vại Thổ Hà to các cụ ạ!
Một thủ pháp gây cười cũng khá phổ biến nữa tạo tính bất ngờ ở phần kết. Chẳng hạn như truyện “Tìm thầy học đạo”: Nghe tin làng Đông An giỏi nói khoác, có người đến tìm thầy học đạo về truyền bá cho dân làng mình cùng nói khoác cho vui. Vừa đến đầu làng, thấy một em bé vác cần, xách giỏ đi câu ếch, anh ta khẩn khoản “em ơi, anh từ xa đến, em xem có ai nói khoác giỏi nhất làng để anh học”. Em bé từ chối: “Thôi thôi, câu một ngày được hàng nghìn đồng, ai dại gì mà đưa anh đi”. Người này vội quỳ xuống nói “Thôi thôi, tôn sư của tôi đây rồi, còn phải tìm đâu nữa!”.

Thuận Thảo
(Theo Truyện cổ, tục ngữ, ca dao các làng Quan họ)