Truyền dạy Quan họ ở “Làng tiến sỹ”

Không phải làng Quan họ gốc nhưng thôn Kim Đôi (xã Kim Chân, thành phố Bắc Ninh) hiện có hàng chục liền anh, liền chị gồm nhiều độ tuổi khác nhau đang sinh hoạt rất sôi nổi ở hai CLB Quan họ Người cao tuổi và CLB Quan họ măng non thôn Kim Đôi. Người đầu tiên mang Quan họ về truyền dạy ở “Làng tiến sỹ” này là vợ chồng ông bà Nguyễn Văn Quyển và Nguyễn Thị Thơm.

Lặng lẽ bảo tồn Di sản

Vốn là giáo viên nghỉ hưu nhưng với tình yêu sâu đậm về các làn điệu dân ca Quan họ quê mình, ông Nguyễn Văn Quyển, 76 tuổi, người làng Yên Mẫn (phường Kinh Bắc, thành phố Bắc Ninh) đã dành nhiều thời gian và tâm sức để tìm tòi, nghiên cứu, ghi chép lại các bài ca Quan họ ở dạng ký âm. Vừa lật giở những bản thảo ghi chép chi chít chữ trên nền giấy ngả màu theo thời gian, ông Quyển vừa kể: Tôi sinh ra ở làng Quan họ gốc nên từ thời còn thanh niên, trai trẻ, tôi đã được theo các cụ đi hội và sang các làng khác để giao lưu và “chơi Quan họ”. Dần dần, tôi yêu và say Quan họ lúc nào không biết. Từ đó, cứ một mình đi hết làng này sang làng khác, gặp gỡ nghệ nhân, nghe các cụ hát rồi tôi ghi chép và tích lũy lại. Tôi đã đi hết cả 44 làng Quan họ gốc trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh để sưu tầm. Nhưng sau đó, thấy mình cần phải học thêm về âm nhạc để có kiến thức tiếp tục nghiên cứu, sưu tầm nên tôi đã tự tìm đọc các sách vở về âm nhạc và gặp gỡ các nhạc sỹ, nhà nghiên cứu Quan họ để học hỏi thêm như: Hồng Thao, Nguyễn Trọng Oánh, Lê Danh Khiêm…

Cũng là người yêu thích, say mê Quan họ, sau nhiều lần tham gia những buổi gặp gỡ, giao lưu với các liền anh, liền chị trong vùng, bà Thơm-người thôn Kim Đôi đã cảm mến và nể phục về vốn liếng Quan họ mà ông Quyển đang có. Vậy là, Quan họ đã se duyên cho vợ chồng Quyển-Thơm như thế. Sau khi kết hôn cùng ông Quyển, bà Thơm đã đi học vi tính để chuyển những trang bản thảo viết tay vào lưu trữ ở máy tính. Từng ngày, từng giờ, bà Thơm nỗ lực học phương pháp soạn thảo văn bản rồi học cách gõ nốt nhạc để cùng chồng thực hiện nguyện vọng, ước muốn bảo tồn các bài ca Quan họ.

Đến nay, vợ chồng ông bà Quyển Thơm đã hoàn thiện xong tập sách 400 bài hát đối đáp Dân ca Quan họ Bắc Ninh ở dạng ký âm, hoàn thiện tập bản thảo chú thích một số từ ngữ, điển tích, truyện kể ở 1000 bài Dân ca Quan họ và vẫn đang tiếp tục nỗ lực hoàn thiện một số công trình nghiên cứu theo các chuyên đề khác nhau. Có thể những tài liệu ghi chép, sưu tầm về văn hóa Quan họ của ông Quyển bà Thơm dù chưa thật sự được phổ biến rộng rãi nhưng nó là minh chứng sống động cho lòng tâm huyết, sự kiên trì, bền bỉ và một tình yêu bền chặt với Di sản của quê hương. Chẳng màng đến danh vọng, không đòi hỏi thù lao, kinh phí, ngày ngày ông Quyển, bà Thơm vẫn không ngừng nghỉ, cặm cụi sưu tầm, nghiên cứu, ghi chép để rồi lại dồn hết vốn liếng, tâm sức truyền dạy và đau đáu về giấc mơ chắp cánh tuổi thơ Quan họ.

Chắp cánh tuổi thơ Quan họ

Xuất phát từ nguồn tài liệu, vốn liếng Quan họ dày dặn với hàng nghìn bài đối đáp được ghi chép lại từ năm 1960 đến nay, ông bà Quyển Thơm bên cạnh việc gìn giữ bằng cách ghi chép làm tài liệu, sách vở thì việc quan trọng hơn cả trong bảo tồn là giúp nhiều người thuộc và hát những bài ca đó. Chính vì thế, bà Thơm đã bàn với chồng rồi quyết định mở lớp truyền dạy Quan họ cho mọi người xung quanh.

Năm 2006, vợ chồng ông bà Quyển Thơm truyền dạy Quan họ cho đối tượng Người cao tuổi trong xã và đến đầu tháng 8 vừa qua mới thành lập CLB Quan họ Măng non thôn Kim Đôi. Lúc đầu chỉ có 12 em tham gia CLB nhưng sau hơn 3 tháng hoạt động đều đặn với hiệu quả tích cực, đến nay, CLB Quan họ măng non thôn Kim Đôi đã thu hút gần 30 em học sinh ở 2 trường Tiểu học và Trung học cơ sở xã Kim Chân tham gia sinh hoạt đều đặn vào chiều Chủ nhật hàng tuần và thực hiện theo nền nếp, quy ước nghiêm ngặt giữa rèn luyện đạo đức, văn hóa và nghệ thuật. Ở CLB, có những em mới 5 tuổi, chưa thuộc hết bảng chữ cái nhưng đã thuộc khá nhiều bài Dân ca Quan họ. Dù mới chỉ duy trì hoạt động truyền dạy được vài tháng nhưng CLB Quan họ măng non thôn Kim Đôi đã biểu diễn phục vụ trong ngày hội làng và một số sự kiện chính trị, văn hóa, văn nghệ của địa phương. Người dân trong thôn xóm đều phấn khởi và tự hào khi nhìn thấy con cháu mình không phải làng Quan họ gốc truyền thống nhưng biết hát cả những bài Dân ca Quan họ cổ. Một số em có năng khiếu được nhận định là có triển vọng, tiêu biểu như: em Nguyễn Thị Liên, 11 tuổi thuộc 20 bài trong đó có 3 bài Quan họ cổ… Để giúp các cháu hiểu sâu hơn về văn hóa Quan họ và có điều kiện học hỏi thêm vốn liếng các bài Quan họ cổ, bà Thơm còn thường xuyên đưa các cháu đi gặp gỡ, giao lưu với những CLB Quan họ ở các làng khác.

Không chỉ truyền dạy Quan họ miễn phí, ông bà Quyển Thơm còn  sao in và phát tặng tài liệu cho các em. Đặc biệt, ông bà còn xây dựng quỹ khuyến học của CLB. Theo đó, những em tham gia sinh hoạt tại CLB, em nào thuộc và hát được nhiều bài Quan họ, đạt thành tích cao trong học tập và rèn luyện đạo đức ở trường sẽ được ông bà khen thưởng, động viên vào các dịp như đầu năm học và Tết Nguyên đán. Nguyện vọng lớn nhất của ông bà Quyển Thơm bây giờ là các ngành, các cấp quan tâm nhiều hơn nữa đến việc truyền dạy Quan họ cho thế hệ trẻ và hy vọng tỉnh sẽ mở thêm các hội thi hát Quan họ măng non để khuyến khích, thu hút thêm thật nhiều em nhỏ yêu mến và gắn bó bền chặt với Di sản văn hóa Quan họ của quê hương…

Có lẽ, ở đâu đó, trong các xóm làng miền Quan họ vẫn còn biết bao những con người khác đáng trân trọng như ông Quyển, bà Thơm đang ngày ngày lặng lẽ tự nguyện bảo tồn và phát huy giá trị của Di sản văn hóa Quan họ theo cách riêng của mình. Thế mới thấy, văn hóa Quan họ có sức thẩm thấu sâu rộng và chiếm lĩnh một phần rất quan trọng trong cuộc sống của cộng đồng người dân miền Bắc Ninh – Kinh Bắc.

Bài, ảnh: Thuận Cẩm