Truyền thuyết về Lý Thánh Mẫu

Chùa Thiên Tâm ở chân núi Tiêu, xã Tươmg Giang (thị xã Từ Sơn) là trung tâm Phật giáo lớn thế kỷ thứ 10. Đây là nơi các vị đại sư biên soạn và lưu giữ kinh Phật. Thiền sư Vạn Hạnh trụ trì chùa này được vua Lê Long Đĩnh mời làm Quốc sư giúp vua chế định chính sách trị nước.

Thời ấy có cô gái trẻ nhà họ Phạm quê ở Hoa Lâm thường đến chùa làm mướn các việc cấy lúa, trồng rau, quét dọn, đèn nhang hầu phật. Một đêm cô đun bếp vô tình để nhà sư bước qua chạm phải chân, vậy mà rung động mang thai. Nhà sư thấy vậy đưa cô đến chùa Minh Châu nương nhờ. Nhiều nhà gia thế hỏi cưới cô làm thiếp nhưng cô đều từ chối quyết một dạ nuôi con. Ngày cô trở dạ trời nổi mưa gió và có bà mụ hiện lên đỡ cho mẹ tròn con vuông. Nhưng sinh con rồi ngày ngày cô phải bế con xin ăn những khi không có việc làm mướn. Ba năm sau cô bế con đến chùa Cổ Pháp nương nhờ thiền sư trụ trì Lý Khánh Văn, em trai thiền sư Lý Vạn Hạnh. Bấy giờ nhà sư nuôi con chó khôn, hễ gặp mẹ con cô Phạm thị là sủa mừng rối rít. Rồi con chó ấy đẻ một con lông trắng phau, lưng điểm chữ Tuất thiên tử. Đêm trước khi mẹ con bà Phạm Thị đến, nhà sư thấy thần linh báo mộng có đế vương giá lâm, phải quét dọn chùa sạch sẽ nghênh tiếp. Sáng ra nhà sư thấy cổng chùa xuất hiện dòng chữ Hưng quốc chi niên. Nhà sư đợi cả ngày vẫn không thấy có ai đến. Nhà sư quay vào chùa tụng kinh thì nghe thấy tiếng con chó khôn sủa mừng rối rít, liền ra cổng đón. Sư không ngờ đó vẫn chỉ là mẹ con người ăn mày thỉnh thoảng có đến chùa xin ăn. Nhưng nhớ lời thần báo mộng, trụ trì đưa mẹ con họ vào chùa cho ăn và nhận đứa trẻ nuôi dưỡng. Bà mẹ trẻ Phạm Thị quay trở về chùa Minh Châu, nhưng đến đồi Mả Báng thì hoá. Đồi Mả Báng là một trong mười chín nơi có long mạch thiên tử bị Cao Biền đào đứt long mạch trấn yểm và sau đó thiền sư La Quý An đã lấp lại. Nơi bà Phạm thị hoá được thần thổ địa sai mối lập tức đùn kín liền. Có người qua đường thấy sự lạ hỏi bâng quơ: Mộ ai to thế? Người ấy nghe tiếng trả lời đâu đó: Mộ mẹ vua Lý đấy. Người ấy kinh sợ, liền ở lại để trông nom phần mộ chu đáo.

Sư Lý Khánh Văn đặt tên đứa trẻ là Lý Công Uẩn, sau chính là vị vua khai sáng triều Lý. Ngay sau khi lên ngôi, nhà vua đã truy tôn mẹ là Minh Đức hoàng thái hậu, cho xây lăng mộ ở rừng Miễu và cho dân làng lập đền thờ, gọi là đền thiêng Lý Thánh Mẫu. Đền nay thuộc địa phận thôn Dương Lôi (Tân Hồng - Từ Sơn). Ngày giỗ Lý Thánh Mẫu nhằm mồng 7 tháng Giêng hằng năm là ngày hội chùa làng Dương Lôi.

Đền thờ Lý Thánh Mẫu kiến trúc cổ nay không còn. Năm 1997 dân làng dựng lại đền mới theo kiến trúc truyền thống hình chữ nhị gồm nhà tiền tế 5 gian, hậu cung 3 gian quay hướng Đông Bắc và một số công trình phụ trợ khác. Đền còn lưu giữ một cổ vật là cây hương đá Nhất thiên thạch trụ khắc chữ Hán 4 mặt, dựng năm 1705, trong đó có đoạn viết: Miếu đường xã Dương Lôi là nơi danh lam cổ tích phụng thờ Lý triều thiên thành hết sức linh thiêng cho nên mọi nhà trong xã đã công đức dựng nên Thiên hương thạch trụ dâng tiến trước miếu điện.

  Phạm Thuận Thành

 Thường Vũ - An Bình - Thuận Thành - Bắc Ninh

(*) Theo các sách Thiên Nam ngữ lục, Các di tích lịch sử văn hoá Bắc Ninh, Làng Dương Lôi với vương triều Lý.