Tục thi đọc mục lục ở Phù Khê

Mục lục là một văn bản bằng chữ Hán cổ do một cụ đồ nho có uy tín viết trên một tấm vải lụa, nội dung ca ngợi địa thế, phong cảnh, thuần phong mỹ tục của làng, ca ngợi người tốt và các ngành nghề sĩ, nông, công, thương.

Nội dung bản mục lục cũng có khi thể hiện khát vọng, ước mong dân khang vật thịnh, phong đăng hòa cốc, thi thư gặp hội... Hầu hết các làng đều có mục lục nhưng chỉ một số làng biết tổ chức thi đọc mục lục, khiến cuộc thi trở thành một cuộc vui trong ngày hội lệ, không chỉ dân làng tham gia mà người nơi khác cũng hào hứng đăng ký, do đó truyền thống tốt đẹp của làng đó được nhiều người thuộc.
Việc thi tuyển khảo mục lục là một hình thức giáo dục lòng quý trọng, giữ gìn phát huy truyền thống lịch sử, văn hóa quý báu của làng xã. Hơn nữa cuộc thi lại được tổ chức vào dịp hội làng dưới hình thức văn hóa văn nghệ nên hiệu quả giáo dục cao, thu hút tinh thần tự nguyện tham gia của dân hàng tổng, hàng huyện.
Xưa kia, ở Phù Khê (thành phố Từ Sơn), tục thi đọc mục lục là một hoạt động sôi nổi hấp dẫn trong dịp hội làng từ ngày 11 đến 17 tháng Giêng. Ban Giám khảo cuộc thi là các quan đám ngồi hai hàng dọc trên những chiếc chiếu hoa cạp điều trong đình làng. Cuộc thi đọc mục lục thường bắt đầu vào giờ Tuất (19-21h). Người đánh chiêng đánh trống mặc áo dài the, quần trắng, khăn xếp, thắt lưng nhiễu điều và nhất định phải thuộc làu mục lục. Người tham gia thi đọc mục lục trang phục chỉnh tề, đứng trên ghế cao, hai bên có hai người hộ vệ cũng ăn mặc chỉnh tề.
Người dự thi đi vào cửa hữu, có người đứng đón xếp vào chỗ đợi, rồi vào xin với quan đám. Nếu quan đám bằng lòng thì đánh một tiếng trống. Khi trống điểm 3 tiếng là trống gọi người vào đọc. Người đọc vào vị trí vái vọng thần rồi đứng nghiêm dõng dạc thưa to: “Xin thưa quan đám, các quan, tôi xin vào đề khảo mục lục”. Sau một tiếng trống cho phép, người đọc khoanh tay đĩnh đạc trước ngực và được nhìn vào bảng khoảng chừng 5 phút rồi trang nghiêm, từ tốn đọc. Trong lúc thi, nếu người dự thi đọc xong một câu đúng thì bên trống đánh một tiếng lớn, bên chiêng cũng đánh một tiếng lớn rồi người thi lại đọc tiếp. Nhưng nếu đọc sai thì bên trống đánh hồi nhỏ, bên chiêng cũng hạ một hồi nhỏ và người đọc được long trọng mời ra.
Nội dung mục lục thì hầu như ai đi thi cũng thuộc nằm lòng nhưng vẫn thi hỏng vì nhiều lý do, có thể là luống cuống nên đọc vấp, có khi vì thói quen nên đọc thiếu, đọc sai những từ, những chữ đã được dân làng quy ước lại... Thế nên số người đạt giải không nhiều. Chỉ những người đọc lưu loát, không sai chữ nào, hơi tốt, giọng hay và dõng dạc mới được trao giải. Khi ấy, trong đình làng sẽ vang lên ba hồi trống, ba hồi chiêng và cuối cùng sẽ có lễ xướng danh người trúng giải. Hôm sau, dân làng cử người mang giải đến tận nhà. Phần thưởng là một quả cau một lá trầu, hoặc tấm vải điều, gói chè... nhưng là niềm tự hào của những người tham dự.
Theo các bậc cao niên ở Phù Khê Đông truyền lại, các đồng chí Ngô Gia Tự, Nguyễn Văn Cừ ở tuổi thiếu niên, thanh niên cũng rất sôi nổi tham dự các cuộc thi đọc mục lục như thế.