Tuồng Tam Lư, vàng son một thuở

Khu phố Tam Lư, phường Đồng Nguyên (thị xã Từ Sơn) một thời nổi danh là đất “vua giả” với tiếng trống tuồng rộn rã khắp làng quê, nơi sản sinh không ít nghệ nhân tiền bối nổi tiếng trong vùng. Ngày nay tuy không còn hưng thịnh như xưa nhưng với sự tâm huyết của một số thành viên CLB, tuồng Tam Lư vẫn sáng đèn vào dịp Tết và lễ hội trong năm.

Nghệ thuật tuồng có ở Tam Lư khoảng đầu thế kỷ 19 và phát triển hưng thịnh nhất vào những năm 1956 đến 1986. Khi ấy, diễn tuồng để đánh giặc dốt, giặc đói, để động viên bà con hăng say lao động sản xuất. Xã Đồng Nguyên lúc đó có 4 đội tuồng hoạt động (Tam Lư, Cẩm Giang, Sậy, Viềng) thì đội Tam Lư là mạnh nhất vì sẵn có truyền thống, có thầy dạy truyền nghề là cụ Ba Tuyên, kép Đắc Nhã, Đắc Hán là người quê hương tham gia đoàn Tuồng Bắc Trung ương. Thời kỳ hoạt động sôi nổi, đội tuồng Tam Lư lên đến hơn 50 thành viên ở đủ các lứa tuổi. Nhớ lại thời vàng son của tuồng Tam Lư, NSƯT Nguyễn Đức Tú, Chi hội Trưởng Chi hội Sân khấu tỉnh, Chủ nhiệm CLB tuồng Tam Lư cho biết: Đêm đêm tiếng trống tập tuồng rộn rã làng quê, dân làng đến xem đông như biểu diễn thật, lớp trẻ chúng tôi háo hức lắm, tối làm xong bài tập về nhà là rủ nhau đến nơi tập trước cả diễn viên. Chúng tôi bắt chước, thuộc lời rất nhanh, ban ngày những hôm được nghỉ học lại rủ nhau diễn tuồng cũng phân vai rồi theo điệu bộ của các bác, các chị tập hôm trước. Thực sự tuồng ở Tam Lư những năm đó ăn sâu vào lòng dân. Từ già, trẻ, gái, trai cao hứng lên đều hát câu tuồng bất kể lúc nào, ở đâu. Tuồng diễn vào các ngày lễ hội làng, ngày lễ địa phương, của đất nước như: Ngày 2-9, bầu cử, rằm tết, ngày hội xuống đồng, ngày cơm mới, mừng mùa màng bội thu… có những vở diễn đi, diễn lại ai cũng thuộc lòng mà khi diễn vẫn đông người xem.

Một buổi biểu diễn của CLB Tuồng Tam Lư.

Với trang bị đơn sơ, phục trang, đạo cụ tự sắm, hai chiếc đèn măng sông, đèn bão, đội đã đi biểu diễn ở khắp các làng trên, xóm dưới. Tuồng Tam Lư một thời đã góp phần cổ vũ, động viên quân và dân hăng hái lao động sản xuất, chiến đấu, đóng góp vào công cuộc kháng chiến và thống nhất đất nước.
Theo sự phát triển của xã hội, tuồng Tam Lư có thời kỳ lắng xuống, song những thế hệ đau đáu với truyền thống quê hương vẫn quyết tâm giữ gìn. Năm 1992, CLB tuồng Tam Lư được thành lập với 12 thành viên. CLB đã tích cực triển khai và dàn dựng, luyện tập các trích đoạn tuồng: “Ôn đình chém Tá”; “Kim Lân đưa đèo”; “Tiết giao đoạt Ngọc”; “Bà chúa học đàn”… và các vở tuồng truyền thống: “Nữ tướng Đào Tam Xuân”; “Sơn Hậu”; “Thần nữ hiến linh kỳ”; “Mộc Quế Anh dâng cây”… Ngoài ra CLB còn tham gia nhiều trích đoạn mẫu mực, các vở tuồng lịch sử, hiện đại cho các đơn vị bạn đạt chất lượng nghệ thuật. Đến nay, CLB tuồng Tam Lư đang bảo tồn gần 100 kịch bản, vở tuồng đã dàn dựng và chưa dàn dựng. Chứng kiến sự say mê của các thành viên CLB tuồng Tam Lư trong buổi tập luyện, chúng tôi càng thêm khâm phục sự tâm huyết và đau đáu trong việc gìn giữ nghệ thuật tuồng truyền thống của cha ông. Bà Thu Hương, thành viên CLB cho biết: Chúng tôi cũng vì quá say tuồng nên thường xuyên tập luyện để gìn giữ và thi thoảng đi biểu diễn phục vụ các địa phương khi có nhu cầu, chứ thực ra không ai sống vì nghề này. Nhưng CLB hiện đang lo nhất là không mở được lớp dạy tuồng cho các cháu đồng ấu, không có thế hệ trẻ kế cận. Nếu không kịp thời thì chắc chắn tuồng “chết”, tiếc lắm.
Dù hiện nay, tuồng không được hưng thịnh như xưa nhưng mỗi năm CLB phục vụ nhân dân cũng vài chục buổi để thỏa mãn niềm đam mê. Nhờ tình yêu và say mê tập luyện, những kỳ hội diễn “mang chuông đi đánh xứ người”, Tam Lư đều mang về thành tích ấn tượng. Trong 3 lần tham gia hội diễn toàn quốc, Tuồng Tam Lư đều đoạt Nhất, Nhì toàn đoàn; các lần tham gia hội diễn sân khấu tỉnh đều đoạt Huy chương Vàng, Bạc. Từ thành công của những lần tham dự liên hoan đã khích lệ các thành viên CLB thêm nhiệt huyết trong việc gìn giữ nghệ thuật tuồng quê hương. Để các vở tuồng mang hơi thở của thời đại, CLB đã vận dụng từ những vở cổ để sáng tác các vở gắn với những vấn đề nổi cộm của cuộc sống, không chỉ mang tính giải trí, mà còn có tính giáo dục cao như “Khát vọng sống”, “Tuổi trẻ Nguyễn Văn Cừ”... Hiện CLB có 16 thành viên nhưng duy trì hoạt động đều đặn, nhất là vào các dịp tết, lễ hội và đi biểu diễn nhiều nhất vào 3 tháng xuân khoảng 40 đến 60 chầu mỗi năm.
Tuồng trên vùng đất Tam Lư vẫn luôn bừng cháy ở những con người tâm huyết gìn giữ vốn cổ, dù thế hệ trẻ ngày nay không mặn mà với tuồng, nhưng thiết nghĩ giữ một nghề truyền thống, một giá trị văn hoá độc đáo của dân tộc trong xu thế hội nhập toàn cầu, không phải là chuyện của một vài cá nhân hay các CLB… Điều này cần phải có sự chung tay, góp sức của các cấp, ngành và toàn xã hội để nghệ thuật tuồng truyền thống không bị mai một.