Vạn Ninh giữ nét ca trù

Đã có thời kỳ vàng son, ca trù Tiểu Than xã Vạn Ninh huyện Gia Bình được vinh danh và đi vào sử sách. Tuy nhiên, trải qua thăng trầm của lịch sử, hát ca trù dần bị mai một và đi vào dĩ vãng. Phải tới năm 2008, CLB ca trù Tiểu Than được thành lập và đi vào hoạt động với những người tâm huyết, muốn lưu giữ và phát triển một di sản văn hoá của nhân loại. Ca trù Tiểu Than mới từng bước được phục hồi và đang có sức lan toả rộng rãi.

Theo gia phả của dòng họ Nguyễn Thiết thôn Tiểu Than, xã Vạn Ninh thì từ năm 207 trước Công nguyên, họ nhà chò Nguyễn Thiết đã có người đi hát ở khắp nơi và thời kỳ vàng son của dòng họ là vào những năm cuối thế kỷ 19. Khi đó cụ Nguyễn Thiết Vinh đã được Tuần phủ Bắc Ninh cử dẫn đầu đoàn ca vũ vào Huế hát mừng thọ vua Tự Đức. Bằng những cống hiến cho nghề, dòng họ đã được phong 5 đạo sắc phong của các triều đại phong kiến. Tuy nhiên do thăng trầm lịch sử, ca trù đã bị mai một và quên lãng. Tới năm 2008, con cháu của dòng họ Nguyễn Thiết mới dựng lại nhà thờ tổ, khôi phục lại nghề hát bằng việc hình thành CLB ca trù Tiểu Than. Ban đầu dựng lại nghề cũng muôn vàn khó khăn, hầu hết chưa ai được đi theo hát và các làn điệu cổ, hầu như không ai còn nhớ, chỉ được lưu lại trên các văn tự cổ. Nhưng bằng lòng đam mê, kiên trì và ý chí mạnh mẽ muốn lưu giữ loại hình nghệ thuật truyền thống, CLB đã mời các nghệ nhân ca trù nổi tiếng về dạy hát và nhanh chóng thu hút được đông đảo hội viên tham gia. Với hình thức học từng bài, từng cách gõ phách, đánh đàn, đến nay CLB đã hát thành thục 10 làn điệu và số hội viên của CLB đã có 42 người. Người cao tuổi nhất 82 tuổi và người ít tuổi nhất mới có 12 tuổi, thành viên không chỉ là các con cháu của dòng họ Nguyễn Thiết mà là cả những người yêu mến ca trù của các thôn trong xã. Để nâng cao chất lượng hoạt động của CLB, các thành viên đã xây dựng kế hoạch sinh hoạt, tập luyện cụ thể. Ông Nguyễn Thế Sưu, Chủ nhiệm CLB cho biết: “Chúng tôi thường sinh hoạt vào tối thứ 7 và chủ nhật, ở thôn từ cụ già đến các cháu thiếu nhi đều yêu ca trù, ban chủ nhiệm là các cụ có kinh nghiệm, các kép đàn, cô đào hát là các bà, các chị, các cháu thiếu nhi; CLB cũng nhận được sự ủng hộ tích cực của chính quyền địa phương, trưởng thôn và bí thư chi bộ đều là thành viên tích cực của CLB...”

Ca trù Tiểu Than trước đây thường được hát trong các lễ hội, đình đám với các làn điệu: cung bắc - bắc phản, hát - nói - mưỡn - tỳ bà. Hàng năm, cứ đến ngày 13-11 Âm lịch giáo phường các nơi từ Hưng Yên, Hải Dương, Tiên Du, Thuận Thành lại tụ họp về nhà cụ quản ca sửa lễ cúng tổ. Các nghệ nhân ca trù thường được theo học nghề đàn hát từ nhỏ, học đàn giỏi, hát hay còn phải học từ ăn, nói, đi đứng dịu dàng, khoan thai, thưa gửi lễ phép, cung kính, lễ độ. Thầy dạy là ông, bà, cha, mẹ hoặc ông cha bà chú trong làng. Ca trù là một loại hình nghệ thuật khó hát, phải có sự phối hợp tinh tế, nhuần nhuyễn giữa thi ca và âm nhạc nên học hát, học đàn là học từng bài, từng tiếng theo kiểu truyền nghề. Người hát phải hội được nhiều tiêu chuẩn khắt khe về giọng hát, để khi hát không cần há to miệng, không đẩy mạnh hơi mà ém hơi trong cổ, ậm ự mà lời ca vẫn rõ ràng, tròn vành rõ chữ. Người đánh đàn, người cầm trống chầu cũng phải am hiểu thấu đáo âm luật ca trù để khi cùng hoà trong một canh hát thì tiếng trống, tiếng phách tiếng đàn hoà chung trở thành bản hoà tấu phong phú của nhiều âm sắc, tiếng ve tiếng vẩy, lúc trầm lúc bổng, lúc chân pương khi dìu dặt đi vào lòng người. Cảm nhận về nét đẹp và sự trong sáng của lời thơ, tiếng nhạc của ca trù, bà Nguyễn Thị Phúc, thành viên CLB ca trù Tiểu Than cho biết: “... Hát ca trù rất khó, nhưng trong mỗi câu hát, tiếng nhạc đều thấm đẫm tình người, tình quê rất riêng mà không phải loại hình nghệ thuật nào cũng có...”.

Qua thăng trầm của lịch sử, ca trù đã khẳng định được vị trí quan trọng không chỉ của người dân Gia Bình mà của cả nhân loại. Ca trù Tiểu Than hồi sinh góp phần làm phong phú thêm đời sống văn hoá tinh thần của người dân, đồng thời thể hiện ý thức, trách nhiệm của cả cộng đồng trong việc gìn giữ di sản văn hoá của dân tộc. Nói về vấn đề này, ông Nguyễn Văn Duy, Phó Chủ tịch UBND xã Vạn Ninh cho biết: “Chính quyền địa phương đang cho biên dich vu seo, khôi phục lại các văn bản nói về ca trù và nghệ thuật hát ca trù. Tại địa phương, ca trù đã được đưa vào các buổi liên hoan văn nghệ của các cấp, ngành tạo sức lan toả trong nhân dân, qua đó vận động các tổ chức đoàn thể chung tay góp sức hỗ trợ về kinh phí cũng như động viên về tinh thần để ca trù nói chung và ca trù Tiểu Than, tiếp tục phát huy những nét đẹp vốn có...”.

Khi UNESCO công nhận ca trù Việt Nam là Di sản văn hoá phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp, cùng với sự tâm huyết của các thành viên CLB và sự quan tâm ủng hộ của các cấp uỷ chính quyền địa phương, ca trù Tiểu Than đang có những cơ hội phát triển mới và sẽ khẳng định sức sống mãnh liệt của nó trong đời sống văn hoá tinh thần của nhân dân.

Lê Loan