Vấn vương khói bếp

Đêm 30 Tết, góc bếp rạng rỡ ánh lửa hồng. Ngọn lửa khi thì nhảy múa như hòa cùng nỗi lòng bọn trẻ con chộn rộn ngóng chờ mẻ bánh chưng xanh nóng hổi, khi thì liu riu, trầm tĩnh nương theo những câu chuyện về một thời quá vãng.  

Năm nào cũng vậy, cứ chiều 30 Tết là nhà tôi gói bánh chưng. Sau bữa cơm tối, bà nội đặt một cái nồi rất to lên 3 ông đầu rau đắp bằng đất sét trong bếp, rồi mang bánh trưng xếp lần lượt vào nồi. Chị em tôi phụ bà xách từng xô nhỏ nước mưa đổ ngập mặt bánh. Xong công đoạn chuẩn bị, bà cháu tôi bắt đầu nhóm bếp.
Những cái gốc tre bố tôi đánh từ khóm tre sau vườn, đã được bổ làm đôi phơi khô từ trước Tết hàng tháng, khi trời còn hanh hao và có nắng nhẹ lúc giữa trưa, rồi đem cất vào thùng trấu góc bếp. Bà xếp củi tre vào bếp rồi đốt rơm mồi lửa. Chỉ một lát sau, những làn khói trắng vương vấn bay lên, đám củi tre bắt lửa làm sáng bừng căn bếp. 
Có lần tôi hỏi bà: “Vì sao nhà mình lại chỉ dùng gốc tre để nấu bánh chưng mà không dùng thứ khác?”. Chị tôi mắng: “Thế mà cũng hỏi! Bụi tre sẵn gốc cho mình lấy chứ những cây khác làm gì có?”. Tôi cãi: “Thế chị chặt cây xoan đi thì nó chẳng còn gốc là gì?”... Bà tôi cười, cắt ngang tranh cãi của 2 chị em: “Phàm là củi thì đều đun nấu được, tuy nhiên, bụi tre sau vườn nhà mình nhiều cây, lúc nào cũng sẵn gốc tre khô nên tiện lấy củi dự trữ các con à. Gốc tre có 2 phần, phần thân tre phía trên rất dễ cháy nhưng nhanh tàn, còn phần củ phía dưới khó cháy hơn nhưng đượm lửa. Cây tre có nhiều tác dụng lắm đấy, không chỉ làm bờ rào mà còn chế ra những vật dụng trong gia đình như rổ, rá, đũa, đòn gánh, ghế ngồi, rồi làm được cả vũ khí chống quân thù như chông, nỏ, gậy gộc... Nhìn từng cây tre mỏng manh, la đà thế nhưng khi chúng đứng sát bên nhau, đan níu vào nhau thì tạo thành bức tường thành vô cùng vững chắc, vì vậy người ta hay trồng tre ven đê để chắn sóng. Thế nên, chị em các cháu phải biết đoàn kết, yêu thương, đùm bọc lẫn nhau nhé...”. 

Những câu chuyện của bà làm vơi bớt sự nóng ruột đợi bánh chín của chúng tôi. Thế nhưng khi bà có việc phải đứng lên dời khỏi bếp là bọn tôi ngay tập tức hướng sự chú ý đến nồi bánh. Chị tôi đưa cái que cời bếp lên, một đầu dí vào thân nồi, một đầu áp vào tai, lúc sau reo lên: “Bắt đầu sôi rồi!” Tôi cũng háo hức giành lấy cái que cời, áp tai vào một đầu lắng nghe. Đứa em gái bé tẹo, chưa biết gì, nhưng cũng rối rít đòi nghe thử. Bà tôi từ cửa bước vào cười: “ Sôi rồi thì cũng còn phải ninh lâu nữa bánh mới chín đều từ trong ra ngoài, không bị lại gạo và để được lâu”. Rồi bà lấy mấy bó rơm nếp óng vàng trải ra nền bếp để chị em tôi ngồi cho đỡ mỏi. 
Chị tôi đang tuổi lớn, chẳng mấy chốc đã ngót bụng, bèn lấy mấy củ khoai lang mật rõ to ném vào trong bếp lửa. Bà nhanh tay lấy que cời khoai ra, rồi bà gạt ít than củi vẫn còn hồng ra một bên góc bếp, đặt những củ khoai lên trên, lấp một lượt tro bếp mỏng. Bà bảo, làm như vậy khoai chín mềm, ngon mà không bị cháy vỏ. Một lúc sau, mùi khoai chín thơm lừng quện với mùi bánh chưng vừa mới lên hương. Chị tôi hít hà: “Vẫn là bà nướng khoai ngon nhất!”. Bà mắng yêu: “Chỉ giỏi nịnh! Con gái con đứa phải chú ý quan sát để sau này còn tề gia nội trợ. Mà ăn ít khoai thôi, tẹo nữa bà lấy cái bánh chưng nhỏ cho mà ăn. Các con giờ sướng rồi, cố mà học cho giỏi nhé. Bố chúng mày ngày xưa cực khổ lắm, bé tí tẹo đã phải đi học xa nhà, mà làm gì có xe đạp, 5 giờ sáng đã phải đi rồi”. 
Cũng vẫn trong căn bếp ấy, vào một đêm 30 Tết sau đó khoảng chục năm, bố thế chỗ của bà nhưng chị em tôi đã lớn khôn hơn. Chúng tôi nhắc lại chuyện năm xưa bà thương xót bố học hành vất vả, bố cười nhưng khóe mắt rưng rưng: “Vất vả của bố sao bằng những nhọc nhằn ông, bà đã phải nếm trải. Cả ngày quần quật trên đồng ruộng, tối về lo việc nhà, nhiều hôm phải xay lúa, giã gạo đến khuya, vậy mà hơn 4 giờ sáng bà đã phải thức dậy để nấu bữa sáng cho bố ăn kịp giờ đi học. Sáng nào bố thức dậy cũng thấy bà lụi cụi dưới bếp nhưng chưa bao giờ bà thở than. Vì vậy, trong bước đường sau này, dù nhiều lúc khó khăn, trở ngại nhưng bố không bao giờ chán nản, buông xuôi bởi trong tâm trí luôn nhớ đến những vất vả hi sinh của cha mẹ để mình được học hành”. 
Rồi bố kể cho chúng tôi nghe về những nơi bố đã đi qua, từ chiến trường Bình Trị Thiên khói lửa đến nước Nga tuyết trắng với những cánh rừng taiga xinh đẹp mùa thay lá. Bố bảo, những năm giữa thập niên 70, từ đất nước mới trải qua chiến tranh được sang học tập ở nước Nga là một điều tuyệt vời, ngỡ như trong mơ vậy. Chính vì thế, không ít người tìm cách ở lại đó hoặc trốn sang nước thứ ba để mưu cầu cuộc sống sung sướng. Thế nhưng bố chỉ một lòng học tập thật tốt để về đóng góp sức mình kiến thiết quê hương bởi trong tim luôn có hình ảnh người mẹ già cặm cụi bên bếp lửa hồng. 
Những câu chuyện của bố phần nào cho tôi hiểu vì sao một người thoạt trông có vẻ cứng rắn như bố lại có những lúc dễ yếu lòng. Có lần tôi thấy bố khẽ lấy ống tay áo lau vội giọt lệ tràn nơi khóe mắt khi vô tình nghe trên radio người ta ngâm bài thơ “Ngồi buồn nhớ mẹ ta xưa” của nhà thơ Nguyễn Duy: “Bần thần hương huệ thơm đêm/Khói nhang vẽ nẻo đường lên niết bàn/Chân nhang lấm láp tro tàn/Xăm xăm bóng mẹ trần gian thuở nào...”.
Thấm thoắt đã mấy chục mùa xuân đi qua, chị em tôi giờ cũng đã đầu 2 thứ tóc. Nhiều năm nay, chúng tôi không còn được quây quần bên bếp lửa hồng đêm 30 Tết cùng bà, cùng bố với  những câu chuyện không đầu không cuối. Mỗi năm, khi Tết đến gần bậu cửa lại nôn nao nhớ ánh lửa hồng ấm áp trong căn bếp nhỏ. Tưởng như khói bếp vấn vương...