Vinh danh gắn với bảo tồn

Tháng Tư vừa qua, cùng với nhiều dấu ấn quan trọng của lịch sử dân tộc, 40 nghệ nhân Dân ca Quan họ Bắc Ninh được vinh danh đợt 1. Việc vinh danh này đọng lại nhiều dư âm tốt đẹp với xúc cảm khó quên, rất riêng trong lòng các nghệ nhân - chủ thể văn hoá sáng tạo và gìn giữ nghệ thuật độc đáo của quê hương. Vượt xa hơn ý nghĩa ấy là sự đồng tình, ủng hộ rất tích cực từ dư luận xã hội. Từ đây, Dân ca Quan họ Bắc Ninh sẽ có thêm điều kiện lan toả và ngày càng được bảo tồn bền vững.

Quy trình xét tặng Nghệ nhân Dân ca Quan họ Bắc Ninh được thực hiện bài bản, chặt chẽ theo trình tự chi tiết, công bằng từ thôn xét đề nghị lên xã, huyện phê duyệt, tiếp đó được Hội đồng xét tặng nghệ nhân Dân ca Quan họ của tỉnh thẩm định dựa trên các tiêu chí cụ thể và vòng cuối cùng là sự phê duyệt, thông qua của Chủ tịch UBND tỉnh. Vì thế, tất cả nghệ nhân được phong tặng đều xứng đáng. Giá trị và ý nghĩa của lần vinh danh đầu tiên này đã vượt xa kết quả mong muốn dự tính ban đầu. Nó không chỉ là một trong những hoạt động nằm trong chương trình bảo tồn, trân trọng, tôn vinh nghệ nhân mà còn nhận được sự đồng tình tích cực từ phía cộng đồng các làng Quan họ, đặc biệt là tập trung, thu hút được sự đồng thuận, ủng hộ rất lớn trong xã hội. 40 nghệ nhân được vinh danh, có thể là con số ít ỏi trong một cộng đồng Quan họ rộng lớn vì chỉ tính riêng làng Quan họ gốc thôi đã có tới 44 làng, nghĩa là trung bình tỷ lệ nghệ nhân được công nhận mới đạt xấp xỉ 1 nghệ nhân/1 làng. Dẫu cũng có cả những nghệ nhân một đời cống hiến, sống với Quan họ nay không còn nữa… Nhưng nếu biết rằng vốn quý của quê hương vẫn được các thế hệ hậu sinh trân trọng, gìn giữ và đang đơm hoa, kết trái như hôm nay chắc chắn cũng sẽ yên lòng.

Trong đêm vinh danh ngày 18-4 vừa qua, hình ảnh mấy chục nghệ nhân trên bục vinh dự đón nhận vòng nguyệt quế và Bằng công nhận Nghệ nhân hẳn vẫn còn in sâu mãi trong lòng công chúng. Mấy mươi cuộc đời nghệ nhân lần đầu tiên được đứng trước một không gian trang trọng, rực rỡ, tráng lệ của ánh đèn sân khấu càng tỏa sáng cái chất Quan họ. Chưa bao giờ người ta thấy chất “vàng ròng”, tinh túy của Quan họ lại tỏa sáng lung linh nhường ấy. Nó phả ra từ dáng đứng lưng còng, nụ cười bỏm bẻm, cái khăn mỏ quạ, tà áo mớ ba mớ bảy và lặn sâu trong mỗi nếp nhăn trên khuôn mặt của các cụ. Giá trị của việc vinh danh còn đáng quý biết bao khi chúng tôi được đến thăm từng gia đình nghệ nhân, trò chuyện, lắng nghe các cụ chia sẻ cảm xúc. Đó là sự bẽn lẽn, ngượng ngùng của một liền chị 86 tuổi chỉ vì chưa kịp chuẩn bị trang phục đẹp đẽ mà dùng dằng mãi chẳng dám bước ra. Đến lúc nhận Bằng rồi thì hạnh phúc cứ nối tiếp, lan mãi trong nụ cười “toả nắng”. Đó là niềm vui mừng luýnh quýnh của liền chị 92 tuổi  Nguyễn Thị Yến, gọi đại biểu là các liền anh rồi dắt tay từng người, hãnh diện chỉ lên bức trướng mừng thọ khoe tuổi của mình và miên man kể về quãng đời chơi Quan họ trong ngập tràn cảm xúc. Giá trị, ý nghĩa đó còn có trong những giọt nước mắt hạnh phúc, câu hát nghẹn ngào của liền chị Nguyễn Thị Bình dù đã ngồi xe lăn 2 năm nay nhưng chưa một ngày nào cụ quên hát Quan họ… Vui chung trong niềm hân hoan, hỉ hả của các cụ, chúng tôi cứ mải miết lắng nghe từng câu chuyện kể không hẳn là mạch lạc, có khi giật mình vì bất ngờ được nghe những câu Quan họ rất lạ mà các cụ chợt nhớ ra rồi cất giọng như sẵn trong tiềm thức, cứ thế hát tiếp, hát mãi chẳng thể ngừng…

Đa số nghệ nhân được vinh danh đợt này đều sắp hoặc đã qua cái ngưỡng 90 tuổi. Ở vào cái tuổi mà các cụ đều bảo rằng, chúng tôi chẳng còn mong ước điều gì hơn nữa thì bất ngờ lại được đón nhận một món quà quý giá, vinh dự thế này là mãn nguyện lắm rồi…!. Họ - những báu vật nhân văn sống, nắm giữ phần cốt tuý, tinh hoa với bài bản, thể cách đầy đủ, đậm chất của Dân ca Quan họ cổ, dù tuổi cao, sức yếu nhưng tình yêu và niềm say đắm nghề chơi Quan họ vẫn tràn trề. Tuy có người cho rằng, việc vinh danh này lẽ ra phải làm từ rất lâu rồi. Song, nếu so với nhiều địa phương khác trong cả nước, Bắc Ninh vẫn là tỉnh đi tiên phong khi đã thực hiện thành công và hiệu quả việc xét tặng, vinh danh nghệ nhân hết sức ý nghĩa này. Và có lẽ sự chậm muộn để chọn trúng “thời điểm vàng” lại càng làm tỏa sáng, nhân lên giá trị của Di sản Quan họ nói chung, việc tôn vinh nghệ nhân nói riêng. Người ta hiểu rằng, vinh danh như thế mới thật xứng là vinh danh, Quan họ như thế mới đúng là Quan họ được bảo tồn và tiếp tục đón đợi những đợt xét tặng lần sau…

Bài, ảnh: Thuận Cẩm