Yêu một Bắc Ninh

Bắc Ninh-Kinh Bắc, nơi truyền thống quện hòa với hiện đại trong từng hơi thở của sự phát triển. Một miền đất, miền người trẻ trung, năng động, căng tràn sức sống bật lên từ những dấu xưa thâm nghiêm của chiều sâu ngàn năm văn hiến. Mạch đất tốt tụ vào đấy, tinh hoa trăm miền họp về đây, góp phần dệt nên bản sắc Bắc Ninh-Kinh Bắc không thể mai một, không thể trộn lẫn, nhất là trong thời kỳ hội nhập quốc tế toàn diện hiện nay.

Tuy là tỉnh có diện tích nhỏ nhất cả nước nhưng Bắc Ninh lại là miền đất cổ ăm ắp dấu tích nguồn cội, là phên giậu trọng yếu phía Bắc của kinh thành Thăng Long- Đông Đô - Hà Nội. Người Bắc Ninh có ai không tự hào khi vùng Nam Đuống sừng sững lăng mộ Thủy tổ Kinh Dương Vương- ông tổ nước Nam khai sinh dân tộc, phát triển giống nòi, mở mang bờ cõi, còn Bắc Đuống khí thiêng hội tụ, nơi yên nghỉ của Bát vị tiên vương triều Lý, quê hương của vua Lý Thái Tổ - vị hoàng đế khởi lập triều Lý, khai sáng Thăng Long, mở mang nền văn minh Đại Việt.
Bắc Ninh với gương mặt văn hóa riêng, nổi tiếng là đất văn hiến, đất học, đất của di sản, di tích, lễ hội, đất của thi ca, trữ tình, lãng mạn... Được lặn ngụp, “tẩm ướp” trong vốn văn hóa truyền thống ấy, con người Bắc Ninh nổi lên với phẩm chất, cốt cách cơ bản là yêu ước, thượng võ, trọng nghĩa trọng tình, thông minh, hiếu học, thủy chung, nhân ái, hoạt bát, năng động. Giàu có về tâm hồn, người Kinh Bắc-Bắc Ninh còn là tác giả nổi tiếng của Di sản văn hóa Quan họ, tranh dân gian Đông Hồ, múa rối nước, kho truyện thần thoại, truyền thuyết, cổ tích và nhiều loại hình nghệ thuật diễn xướng dân gian truyền thống đặc sắc khác…
Có nơi đâu cả làng vẽ tranh, cả làng ca hát, cả làng cùng diễn xướng nghệ thuật như đất Bắc Ninh? Có ở đâu mà già trẻ gái trai, nam thanh nữ tú đều say đắm một nghề chơi vang danh, nức tiếng khắp năm châu bốn biển? Có miền đất nào mà người dân vừa ngọt ngào, duyên dáng vừa lịch lãm, sâu nặng nghĩa tình? “Em đi khắp bốn phương trời/Chẳng đâu lịch sự bằng người ở đây...!”

Một tiết mục trong chương trình nghệ thuật tại Festival Bắc Ninh năm 2019.

Chẳng cần phải nói thêm về giá trị, vẻ đẹp độc đáo của Di sản Dân ca Quan họ, của phẩm cách văn hóa và con người Bắc Ninh - Kinh Bắc. Bởi những giá trị ấy không tách rời bản sắc dân tộc Việt Nam, đã tồn tại và được chứng thực qua suốt chiều dài nghìn năm lịch sử với những cuộc va chạm văn hóa Đông-Tây; qua hàng trăm năm đấu tranh với những cuộc chiến vệ quốc liên miên, khốc liệt, anh hùng... Và qua hệ thống di sản văn hóa vật thể, phi vật thể đồ sộ vẫn còn nguyên giá trị với những thông điệp xuyên thời gian mà tiền nhân trao gửi.
Mỗi dòng tên trên bảng vàng bia đá ở Văn Miếu Bắc Ninh chắc chắn chẳng phải chỉ để cho đời đời ngưỡng vọng mà còn truyền đến ngàn sau, ánh xạ tiếng thơm từ nhân tâm của những bậc túc nho uyên thâm, tài đức và tận hiến. Tầm tư tưởng cao rộng, sâu dày mà các đấng bậc tiên hiền tiên triết đã thao thiết góp tạo, cống hiến xây đắp quốc gia hưng thịnh là bài học sâu sắc cho thế hệ hôm nay và mai sau tiếp bước chăm lo phát triển giáo dục đào tạo, bồi dưỡng nhân tài, xây nền văn hóa mới...
Bằng tình yêu, niềm tự hào và tinh thần trách nhiệm với quê hương, người dân Bắc Ninh hôm nay không chỉ lo lắng về cái ăn, cái mặc, chú tâm phát triển làm giàu cho riêng bản thân, gia đình mình mà còn đau đáu giữ cho bằng được những di sản văn hóa quý báu của ông cha. Đến nay, hầu như làng xã, khu phố nào trong tỉnh cũng có những công trình đình, đền, chùa, nhà văn hóa được đầu tư tu bổ, xây dựng khang trang, là nơi bảo tồn giá trị truyền thống tốt đẹp của quê hương, đáp ứng nhu cầu tín ngưỡng tâm linh và sinh hoạt văn hóa cộng đồng cơ sở. Nhiều địa phương còn dựng lại cổng, khơi trong mạch giếng làng như một “bảo chứng” của văn hóa làng, văn hóa nông thôn mới…
Hàng chục làng Quan họ gốc, hàng trăm làng Quan họ thực hành là môi trường diễn xướng, giữ lửa và thăng hoa di sản trong thời đại mới. Từ em bé lên ba lên bốn đến những nghệ nhân tóc bạc, chân chậm vẫn miệt mài với nghề chơi bằng cả tình yêu và niềm kiêu ​hãnh của mình. Câu hát quê hương thấm vào máu thịt, thôi thúc thế hệ này nối tiếp thế hệ kia trao truyền, lan tỏa những làn điệu dân ca sâu lắng nghĩa tình...
Không chỉ là những gì hiện hữu chạm vào được hay cảm nhận bằng các giác quan mà quan trọng hơn chính là nền tảng văn hóa, tinh thần văn hóa đã thấm đẫm vào trong đời sống, tạo nên “chất” thanh lịch, nghĩa tình nổi tiếng của người Bắc Ninh-Kinh Bắc. Thực tiễn cuộc chiến chống dịch COVID-19 cho thấy ân tình hào sảng, tinh thần đoàn kết, tương thân tương ái, “lối sống mỗi người vì mọi người, mọi người vì mỗi người” của người dân Bắc Ninh-Kinh Bắc được bừng thức, lan tỏa với biết bao nghĩa cử cao đẹp. Đó là niềm tin về chiều sâu của cốt cách văn hóa Bắc Ninh vẫn luôn âm thầm hiện hữu quanh chúng ta.
Yêu một Bắc Ninh cũng giống như yêu một ai đó, chúng ta sẽ trở thành một phần của người mình yêu. Và vì thế, hãy tiếp tục yêu, cống hiến, trách nhiệm để tiếp nối mạch nguồn, chuyển hóa các giá trị văn hóa vào mục tiêu phát triển, xây dựng một Bắc Ninh đẹp hơn, văn minh, đáng sống hơn...