Khúc tráng ca không lời bên dòng Thạch Hãn

Có những nơi khi bước chân tới, lòng người tự khắc lặng đi. Không phải vì vẻ đẹp lộng lẫy hay kỳ vĩ, mà bởi nơi ấy chất chứa quá nhiều ký ức, quá nhiều hy sinh, và cả những nỗi đau không thể gọi tên. Thành cổ Quảng Trị - vùng đất chỉ vỏn vẹn hơn hai cây số vuông - nhưng là một trong những tọa độ thiêng liêng nhất của Tổ quốc. Nơi đây không chỉ là một di tích lịch sử, mà còn là một linh hồn bất tử, một nấm mồ chung cho hàng ngàn người con đất Việt đã ngã xuống trong mùa hè đỏ lửa năm 1972.

Chúng tôi đặt chân đến thành cổ Quảng Trị là vào một chiều muộn của tháng Tư lịch sử. Trời miền Trung vẫn còn vương chút nắng vàng nhạt, tiếng ve đầu mùa thì thầm đâu đó trên những tán cây già cỗi quanh bức tường thành đã loang màu rêu phong. Tôi đứng lặng người, trước một không gian tưởng chừng như bình yên, nhưng lại chất chứa biết bao bi tráng. Không ai nói gì, không ai cười nói ồn ào, đi chậm rãi, như thể mỗi bước chân là một lần bước qua một linh hồn.
Tôi không sinh ra trong thời chiến và cũng chưa từng trải qua những mất mát của chiến tranh. Nhưng giữa lòng thành cổ, trước đài tưởng niệm và những phiến đá ghi tên các liệt sĩ, tim tôi bỗng dưng nhói lên một cảm giác khó tả trào dâng. Không phải nỗi buồn thông thường, mà là một nỗi nghẹn - giống như khi bạn đọc đến một trang sách đau thương, biết trước kết cục, mà vẫn không khỏi rưng rưng. Tôi nhớ mình đã bước đi rất chậm, lặng lẽ đặt tay lên từng bức tường gạch rạn vỡ. Có những vết lõm như vết đạn pháo còn in hằn trên tường. Gió thổi nhẹ, mang theo hương cỏ dại, nhưng cũng mang theo điều gì đó rất riêng - như mùi của ký ức.

Đài tưởng niệm liệt sĩ hy sinh ở Thành cổ Quảng Trị.

Người ta kể rằng nơi đây, vào mùa hè năm 1972, đã diễn ra trận chiến khốc liệt suốt 81 ngày đêm. Bom đạn dội xuống không ngừng nghỉ. Mảnh đất này nhỏ thôi - chỉ hơn hai cây số vuông - nhưng từng ngày, từng giờ, là nơi sống còn của hàng ngàn người lính. Những người lính tuổi chưa đầy đôi mươi, mang theo ba lô, một khẩu súng và trái tim rực cháy lý tưởng. Họ vào thành cổ, và không phải ai cũng có ngày trở về. Tôi đọc những dòng ghi chép được dựng lại từ lời kể của đồng đội họ. Có người lính viết thư về quê chỉ vài dòng: “Con vẫn ổn, đừng lo. Con chỉ đi một chút rồi về.” Nhưng “đi một chút” ấy đã là mãi mãi. Có những người không còn được nhận dạng, không có một nấm mồ riêng. Họ nằm lại thành cổ, vĩnh viễn. Tôi đi tiếp ra bờ sông Thạch Hãn - nơi cách thành cổ không xa. Dòng nước hôm ấy trong và lặng. Nhưng lòng tôi lại cuộn lên như sóng. Ai đã từng nghe qua câu thơ: “Đò lên Thạch Hãn ơi chèo nhẹ/Đáy sông còn đó bạn tôi nằm...” Thì có lẽ sẽ hiểu được vì sao người ta không dám nói to bên dòng sông ấy. Thạch Hãn không chỉ là nước. Đó là máu, là nước mắt, là giấc mộng còn dang dở của biết bao người lính đã vượt sông trong đêm - không để tìm lối thoát, mà để tìm một trận chiến cuối cùng. Và chính họ đã làm nên lịch sử. Tôi lặng người nhìn những chiếc đèn hoa đăng trôi trên sông - những ánh sáng nhỏ bé, chấp chới như linh hồn, như những vì sao gầy gò lạc lối giữa nhân gian. Có lẽ những ngọn đèn ấy là cách chúng ta nói lời tri ân muộn màng với người đã khuất. Có lẽ, là cách để nhắc nhau nhớ rằng: hòa bình không tự nhiên mà có.

Dòng Thạch Hãn hôm nay hiền hoà…

Trở lại thành cổ, tôi nhìn thấy những người lính cụt tay, chống nạng, lặng lẽ bước giữa dòng người. Họ không kể chuyện xưa bằng những từ hào hùng. Họ chỉ im lặng. Nhưng cái im lặng ấy khiến tôi nghẹn hơn bất cứ bài diễn văn nào. Tôi đã tự hỏi rất nhiều lần trong chuyến đi ấy: Nếu tôi sống vào năm 1972, tôi có đủ can đảm như họ không? Có dám đối mặt với bom đạn, với cái chết rình rập từng giây phút? Tôi không có câu trả lời. Nhưng tôi biết, chính nhờ những con người ấy, tôi mới có cơ hội đặt câu hỏi hôm nay. Trước khi rời thành cổ, tôi quay lại một lần nữa nhìn tường thành, cúi đầu rất thấp. Không biết vì sao, mắt tôi đã cay. Có một điều gì đó trong tôi đã thay đổi. Sâu sắc và lặng lẽ. Như thể tôi đã nhận được một lời nhắn không lời từ những người đã khuất: “Hãy sống xứng đáng.”
Và tôi biết, dù có đi bao nhiêu nơi, có bước qua bao nhiêu thành phố, thì nơi đây - mảnh đất Quảng Trị nhỏ bé - sẽ luôn là một phần ký ức không thể nào quên. Không phải vì vẻ đẹp cổ kính, mà vì nơi đây, đất còn nhớ người, gió còn gọi tên, và lịch sử thì chưa từng nguôi ngoai.