Đặc sắc Khu bảo tồn văn hóa Luy Lâu

Con đường vào Khu bảo tồn văn hóa Luy Lâu (xã Ngũ Thái, huyện Thuận Thành) của nghệ nhân Nguyễn Thành Lai có biển chỉ dẫn khá cụ thể. Nắng hè đổ xuống mặt đường bê tông bỏng rát dường như đối nghịch với sự thanh mát của thiên nhiên bên trong khu bảo tồn. Tại đây, hàng chục em nhỏ và phụ huynh đến từ thành phố Hà Nội đang có một kỳ nghỉ ngắn ngày với nhiều hoạt động trải nghiệm ý nghĩa và khó quên.

Biểu diễn Rối nước phục vụ du khách tại Trung tâm bảo tồn văn hóa Luy Lâu.

Tất bật hướng dẫn một đoàn khách về quá trình tạo hình con rối và tổ chức biểu diễn rối nước, gần trưa Nghệ nhân Nguyễn Thành Lai mới có thời gian ngồi lại chia sẻ với chúng tôi về chặng đường anh cùng các cộng sự dành nhiều thời gian và tâm huyết để tạo ra khu bảo tồn này. Vốn sinh ra từ mảnh đất có bề dày văn hóa truyền thống, lại thêm được bồi đắp tình yêu với nghệ thuật rối nước từ nhỏ nên anh Lai đã bỏ nghề cơ khí đang phát triển để tiếp tục theo đuổi đam mê của mình. Với mong ước rối nước Đồng Ngư ngày càng lan tỏa mạnh mẽ, sâu rộng trong cộng đồng, nghệ nhân Nguyễn Thành Lai mạnh dạn lên ý tưởng và bắt tay xây dựng Khu bảo tồn văn hóa dân gian Luy Lâu từ năm 2009 với tổng diện tích hơn 6000m2. Khu bảo tồn văn hóa dân gian Luy Lâu được thực hiện với 3 giai đoạn. Giai đoạn 1 từ 2009 đến 2019 gồm các hạng mục: Không gian bảo tồn và quảng bá rối nước; không gian nhà Việt; không gian nhà chứa Quan họ; không gian cổng tư gia của gia đình người Việt; khám phá ẩm thực xưa… Giai đoạn 2 từ 2019-2025, xây dựng không gian văn hóa làng nghề gồm: Gốm Luy Lâu; Lụa tơ tằm Vọng Nguyệt; mây tre đan Xuân Lai; đúc đồng Đại Bái. Giai đoạn 3: Xây dựng không gian trưng bày các hiện vật của người nông dân xưa.
Sau hơn 10 năm hiện thực hóa ước mơ, giờ đây Khu bảo tồn văn hóa dân gian Luy Lâu đã mở cửa đón đông đảo khách du lịch đến tham quan, trải nghiệm và xem múa rối nước. Tại đây, du khách được tìm hiểu khu nhà truyền thống giới thiệu về nghệ thuật múa rối nước Đồng Ngư, lịch sử phát triển (sự ra đời, quá trình biểu diễn và các giải thưởng của Rối nước Đồng Ngư trong những lần biểu diễn trong và ngoài nước), cách tạo hình của hàng trăm con rối (chất liệu, kỹ thuật khắc, chạm, tô vẽ để làm thành một con rối), kỹ thuật múa rối, nét đặc biệt của rối nước Đồng Ngư. Đặc biệt, các du khách còn có cơ hội xem múa rối nước theo yêu cầu hoặc tự tay trải nghiệm cách múa rối nước…
Vừa cùng con gái tham gia trại hè và tận mắt xem các nghệ nhân biểu diễn rối nước, anh Nguyễn Đắc Bình đến từ Hà Nội hào hứng: “ Từng được xem biểu diễn rối nước tại một số chương trình văn hóa, nhưng khi được chứng kiến cách dàn dựng công phu từ con người, bối cảnh đến đạo cụ để làm nên những tiết mục hay và hấp dẫn tôi càng cảm thấy ý nghĩa của môn nghệ thuật truyền thống này và trân trọng hơn đóng góp, nỗ lực của người nghệ sĩ để có một tiết mục rối nước hoàn hảo cho người xem”.
Em Nguyễn Khoa Bảo Châu, 11 tuổi đến từ Hà Nội, chia sẻ: Kỳ nghỉ hè này, em được tham gia trải nghiệm ở Khu bảo tồn văn hóa Luy Lâu cùng bố và các bạn. Ở đây em rất vui vì được tìm hiểu và trực tiếp xem môn nghệ thuật độc đáo rối nước. Ngoài ra em còn được hòa mình với thiên nhiên, trải nghiệm vẽ tranh, làm bánh, chơi trò chơi dân gian, được học hát Quan họ và têm trầu cánh phượng. Nếu có dịp, chắc chắn em sẽ tiếp tục về đây để khám phá thêm những điều thú vị và bổ ích khác tại không gian văn hóa độc đáo này”.
Trong không gian xanh mát của Khu bảo tồn văn hóa dân gian Luy Lâu, ngoài được xem biểu diễn rối nước, du khách có thể học làm và tìm hiểu ý nghĩa của con rối, tìm hiểu văn hóa miền quê Kinh Bắc, về các di sản văn hóa nơi đây như: Thưởng thức các làn điệu Quan họ, Ca trù; học làm tranh dân gian Đông Hồ; tham gia các trò chơi dân gian bịt mắt bắt dê, kéo co, ô ăn quan…; thăm quan khu trưng bày với nhiều hiện vật độc đáo và ý nghĩa của người Việt xưa như: nồi đồng, cối đá, mâm gỗ, bát sành, chum đất, đèn bão, xe trâu, cối xay lúa giã gạo, giếng làng…

Nghệ nhân Nguyễn Thành Lai hướng dẫn kỹ thuật làm con rối cho các em học sinh.

Khu bảo tồn cũng là nơi để du khách, đặc biệt là các bạn nhỏ tham gia hoạt động  trải nghiệm như một người nông dân thực thụ tại khu nông trại hữu cơ: Trồng rau, cấy lúa, tát nước, làm đất, nhổ cỏ, tưới hoa, chăm gà, nhặt trứng gà, bắt cá...; tìm hiểu các giống gia cầm đặc biệt như: Gà Đông Tảo, gà Hồ, Gà ác, gà tre, gà ri, chim bồ câu, chim trĩ, vịt trời...; tự tay làm và thưởng thức những món ăn đặc trưng, dân dã: Bánh đúc, bánh khoai, bánh tẻ, bánh âm, bánh giày, bánh cuốn, xôi vò, nem bùi, đậu phụ Trà Lâm...
Với mục tiêu bảo tồn, phát huy giá trị độc đáo, đặc sắc của múa rối nước Đồng Ngư cũng như các di sản văn hóa vùng quê Bắc Ninh-Kinh Bắc, các hiện vật, tư liệu trong khu bảo tồn đều có bảng chỉ dẫn song ngữ (tiếng Anh và tiếng Việt) để mỗi du khách dễ dàng tìm hiểu thông tin về từng loại hình văn hóa. Tại đây luôn có các nghệ nhân, nghệ sĩ biểu diễn có kinh nghiệm và kiến thức phục vụ nhu cầu tham quan và tìm hiểu của mọi du khách.
Ánh mắt đầy nhiệt huyết, nghệ nhân Nguyễn Thành Lai nói với chúng tôi: “Bằng cách trình bày gần gũi nhất, tôi mong có thể lưu giữ được những nét đẹp văn hóa bao đời của người Việt và truyền đến với mọi người”. Vượt bao vất vả, khó khăn, giờ đây múa rối nước Đồng Ngư đã được bạn bè, du khách thập phương biết đến với sự trân trọng nên các anh, em nghệ sĩ, diễn viên trong phường rối nước rất vui và hạnh phúc vì mình đã và đang làm được việc có ý nghĩa. Khu bảo tồn văn hóa dân gian Luy Lâu luôn chào đón du khách đến tham quan, tìm hiểu miễn phí các ngày trong tuần. Hy vọng, nơi đây sẽ là một trong những địa điểm quảng bá hình ảnh con người, văn hóa vùng quê Bắc Ninh-Kinh Bắc đến với bạn bè muôn phương.