Hành trình chuyển mình của nghệ thuật biểu diễn Bắc Ninh

Qua các giai đoạn phát triển, Bắc Ninh luôn xác định rõ vai trò nền tảng, then chốt của văn hóa trong phát triển bền vững. Hoạt động văn hóa, nghệ thuật được quan tâm tổ chức, triển khai bài bản, khoa học. Định kỳ hàng năm, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch xây dựng kế hoạch và chỉ đạo các đơn vị chuyên môn tổ chức hoạt động biểu diễn nhằm tuyên truyền nhiệm vụ chính trị của đất nước, của tỉnh và phục vụ nhu cầu thưởng thức nghệ thuật của nhân dân. Nhiều sự kiện văn hóa lớn được tổ chức, gắn với quảng bá du lịch và đầu tư, thể hiện sinh động một Bắc Ninh vừa truyền thống, vừa hiện đại, tiềm năng và hội nhập.
Đáng chú ý, năm 2011, việc thành lập Nhà hát Dân ca Quan họ Bắc Ninh (trên cơ sở nâng cấp Đoàn Dân ca Quan họ Bắc Ninh) và đầu tư xây dựng công trình Nhà hát hiện đại với tổng kinh phí hơn 200 tỷ đồng là bước ngoặt lớn thể hiện quyết tâm chuyên nghiệp hóa nghệ thuật biểu diễn. Không chỉ là một thiết chế bảo tồn, phục dựng các hình thức diễn xướng Quan họ mà Nhà hát còn là không gian văn hóa để tổ chức hàng nghìn buổi biểu diễn phục vụ nhân dân, cùng du khách trong nước và quốc tế. Qua đó, từng bước định hình một thương hiệu chuyên nghiệp, đưa di sản Dân ca Quan họ Bắc Ninh trở thành tài sản văn hóa có giá trị kinh tế.

Dân ca Quan họ Bắc Ninh là tài nguyên văn hóa đặc sắc trong lĩnh vực nghệ thuật biểu diễn với nhiều triển vọng “xuất khẩu” ra thế giới.

Không chỉ dừng lại ở biểu diễn phục vụ chính trị, Nhà hát Dân ca Quan họ Bắc Ninh còn liên tục thể nghiệm, đổi mới hình thức trình diễn, phục dựng các loại hình diễn xướng cổ, đồng thời tổ chức biểu diễn hàng nghìn buổi ở trong và ngoài nước, ghi dấu ấn đặc biệt tại Pháp, Đức, Séc, Nga, Uzbekistan, Lào, Trung Quốc, Hàn Quốc, Dubai, Ấn Độ, Australia… Khả năng “xuất khẩu” sản phẩm văn hóa đã nâng tầm Quan họ từ giá trị truyền thống thành tài nguyên kinh tế, mở rộng không gian ảnh hưởng và vị thế Bắc Ninh vượt ra ngoài biên giới quốc gia.
Trong lộ trình xây dựng thương hiệu văn hóa, Bắc Ninh đã tổ chức thành công 5 kỳ Festival Về miền Quan họ, mỗi kỳ gắn với một chủ đề riêng, mang đậm dấu ấn sáng tạo. Cụ thể, năm 2010 có chủ đề “Văn hiến Bắc Ninh - Hội tụ và tỏa sáng” gắn với sự kiện đón nhận bằng công nhận Dân ca Quan họ Bắc Ninh là Di sản Văn hóa Phi vật thể đại diện của nhân loại. Chủ đề năm 2014 là “Hào khí Kinh Bắc - Bắc Ninh”, tôn vinh truyền thống đấu tranh kiên cường và văn hiến. Năm 2017 có chủ đề “Âm vang miền Quan họ”, nhân dịp kỷ niệm 20 năm tái lập tỉnh và 185 năm thành lập tỉnh. Năm 2019 là “Rạng rỡ miền Quan họ”, khẳng định sức sống mạnh mẽ của di sản trong đời sống đương đại. Chủ đề năm 2023 là “Kết nối tinh hoa các di sản văn hóa phi vật thể được UNESCO ghi danh” đã mở rộng không gian kết nối các giá trị văn hóa thế giới.

Giai đoạn 2010-2025, xen giữa các kỳ Festival còn có chương trình nghệ thuật “Về miền Quan họ” cũng ghi dấu ấn đậm nét. Và từ năm 2017 đến nay, việc định kỳ tổ chức chương trình “Hát Dân ca Quan họ Bắc Ninh trên thuyền” là một sáng kiến đột phá, vừa làm mới không gian diễn xướng Quan họ, vừa mở ra mô hình khai thác kinh tế sáng tạo từ di sản. Bên cạnh đó, các hoạt động phong phú như Hội thi Dân ca Quan họ Bắc Ninh đầu xuân, Hội thi tuyên truyền lưu động, các hội diễn ca múa nhạc, liên hoan sân khấu truyền thống, trình diễn nghệ thuật dân gian tại điểm di tích, điểm du lịch… cũng góp phần tạo nên “những sân khấu mở”, đưa văn hóa đến gần với đời sống thường nhật.
Như vậy, không chỉ giữ gìn di sản, mà Bắc Ninh còn luôn quan tâm nuôi dưỡng di sản, nỗ lực sáng tạo, tìm cách “xuất khẩu văn hóa tại chỗ” nhằm tiệm cận đến lĩnh vực Công nghiệp văn hóa từ sớm. Nhìn từ thực tiễn nghệ thuật biểu diễn, có thể khẳng định Bắc Ninh đã và đang tạo nền móng vững chắc cho công nghiệp văn hóa phát triển. Song muốn bứt phá mạnh mẽ, cần tiếp tục đổi mới tư duy, hành động trên nhiều phương diện...
Đó chính là câu chuyện của việc ứng dụng công nghệ trong quảng bá, biểu diễn nghệ thuật; xây dựng các nền tảng số giới thiệu di sản văn hóa và kết nối với thị trường quốc tế. Nguồn nhân lực văn hóa sáng tạo cũng là một yếu tố vô cùng quan trọng, bên cạnh nghệ sĩ biểu diễn, cần đầu tư phát triển đội ngũ quản lý nghệ thuật, chuyên gia truyền thông văn hóa, chuyên gia kinh tế sáng tạo... Cùng với đó, tăng cường thu hút đầu tư tư nhân, xây dựng các mô hình đối tác công tư trong khai thác giá trị di sản gắn với du lịch, dịch vụ. Khuyến khích phát triển sản phẩm văn hóa đặc thù như sản xuất MV ca nhạc, làm phim tài liệu, phim hoạt hình, trò chơi điện tử, thời trang, quà tặng du lịch... lấy cảm hứng từ những giá trị đặc sắc của văn hóa Bắc Ninh-Kinh Bắc. Đặc biệt, trong mỗi sự sáng tạo, yếu tố quan trọng nhất là phải tiếp tục giữ vững bản sắc, cốt cách “người Kinh Bắc” để phát triển mà không lai căng, hội nhập mà không hòa tan.
Trong kỷ nguyên kinh tế sáng tạo, nghệ thuật biểu diễn vừa phản ánh bản sắc vừa trở thành nguồn lực mới, góp phần thúc đẩy sự phát triển bền vững. Để hiện thực hóa tầm nhìn đó, cần sự chung tay của cả hệ thống chính trị, cộng đồng nghệ sĩ, doanh nghiệp và người dân. Bởi, khi văn hóa trở thành “sức mạnh mềm” dẫn dắt sự phát triển, Bắc Ninh nhất định sẽ tỏa sáng không chỉ trong nước mà còn vững vàng vị thế trên bản đồ văn hóa thế giới.