“Để em khỏi lạc trong khu phố”, cuốn tiểu thuyết đẹp và ám ảnh

Khó hiểu nhưng cuốn hút, đó là cảm nhận đầu tiên khi tôi đọc Để em khỏi lạc trong khu phố. Dường như có một sức hút vô hình nào đó dẫn dắt cảm xúc, đưa ta lạc vào một Paris hoang hoải với những câu chuyện tình ở trong lòng nó, những mảnh ghép quá khứ u buồn, những hồi ức lãng quên và sợi dây nối giữa quá khứ và hiện tại chỉ chực chờ bị đứt.

Mặc dù không phải là cuốn tiểu thuyết dày hàng nghìn trang, với chỉ vỏn vẹn chưa đến 150 trang dịch thuật nhưng Để em khỏi lạc trong khu phố là “một trong những bản văn mạnh mẽ nhất, một cuốn tiểu thuyết đẹp, ám ảnh”, đã “tạo ra một trong những chuyến tìm kiếm thời gian đã mất hấp dẫn nhất”. Chẳng thế mà Patrick Modiano, tác giả cuốn tiểu thuyết còn được gọi là “nhà thám hiểm quá khứ”, được trao tặng giải Nobel “vì bằng nghệ thuật kí ức, ông đã gợi lên số phận của những con người khó nắm bắt nhất cũng như vén màn cuộc sống trong thời kì chiếm đóng.”

Luôn né tránh quá khứ bởi sợ “nỗi u sầu sẽ lan truyền qua tháng năm tựa như lần theo một sợi dây cháy chậm”, Jean Daragane -  một nhà văn già trầm lặng, nhân vật chính của cuốn tiểu thuyết bỗng bị thời xa xăm chộp lấy vì một cái tên. Cái tên ấy đã hút lấy tâm trí của ông, đưa ông trở về với Paris những năm 1950, 1960, để lần theo dấu vết gần như đã xóa sạch trong ký ức về một người phụ nữ mang tên Annie Astrand. Với chứng lãng quên cố ý, Daragane đã chôn chặt ký ức về những năm tháng ấy vào một góc tối, tới nỗi sức mạnh thời gian đã làm nó mờ nhạt dần trong ông. Thế nhưng nó vẫn luôn ở đó, chỉ cần một tia lửa nhỏ nhen nhóm cũng đủ làm bùng lên những hồi ức ấy trong ông một cách mãnh liệt. Cảm giác như Daragane giống một người với đôi mắt mờ đang lần tìm những điều vốn quan trọng nhưng bị quên lãng, cũng giống như một người ngủ quên, sau một giấc dài nhận ra mình cần phải giải mã đôi điều từ dĩ vãng, những tưởng như chẳng liên quan tới hiện tại nhưng để lại một lỗ hổng lớn trong tâm hồn. Luôn xuất hiện trong miền ký ức của Daragane là hình ảnh của Annie Astrand - người chị và cả người tình, người trong mộng mà ông đã phải lòng từ khi còn nhỏ. Annie Astrand chỉ xuất hiện lập lờ theo những ký ức của Daragane, lúc quay về ấu thơ, lúc khi đã trưởng thành, tình cảm trong sáng lớn dần cho tới khi nó trở nên nồng cháy và mãnh liệt. Câu chữ không miêu tả rõ ràng về dáng hình của người chị ấy, cũng không xoáy sâu một cách chi tiết vào những câu chuyện xoay quanh chị, nhưng bằng cách nào đó gợi cho độc giả rất chân thực những cảm xúc của hai nhân vật dành cho nhau, từ đó mà ta tự hình dung câu chuyện tình theo cách của riêng ta. Cả cuốn sách sẽ đem lại cảm giác hơi mơ màng, cho đến những trang cuối cùng khi mảnh ghép duy nhất còn lại được đặt vào, người đọc sẽ như cảm thấy hụt hẫng trong lòng khi nhìn vào bức tranh về quá khứ u buồn của Daragane, cũng như day dứt mãi về sau mỗi khi nghĩ lại về Để em khỏi lạc trong khu phố. Bỗng nhiên ta thấy hoài nghi, thấy cô đơn và trống trải bởi hình ảnh cậu bé Daragane khi nghe “tiếng động cơ đi xa dần rồi phải mất thêm một lúc nữa ta mới nhận ra trong nhà chẳng còn ai khác ngoài ta”.
Mỗi câu chuyện, mỗi trang sách của Patrick Modiano dường như có thể đưa người đọc vượt qua khoảng cách không gian để lang thang quanh Paris cổ kính, yên ắng mà chật hẹp kỉ niệm. Paris hiện lên qua những con phố, quảng trường, những quán bar, quán cà-phê, những tòa nhà nhuộm màu thời gian. Trong rất nhiều tiểu thuyết siêu mỏng của mình như Quán cà phê của tuổi trẻ lạc lối, Phố của những cửa hiệu u tối, hay Từ thăm thẳm lãng quên..., Patrick Modiano có vẻ rất ưu ái đặt các nhân vật của mình tản mác giữa không gian đường phố Paris - những con phố đó vốn nhộn nhịp dân cư ấy nhưng ta luôn cảm giác rằng họ sao mà bé nhỏ đến mức như vô hình đến thế. Thảng hoặc, ta vẫn có thể bắt gặp một vài ánh đèn le lói từ một ô cửa sổ trên một tầng gác, hay từ một quán cà phê lẩn khuất nơi góc phố, nhưng người đọc đã bị dẫn theo hành trình của các nhân vật.  Bản thân sự tồn tại của họ đã là một mâu thuẫn gắt gao: họ muốn giấu đi quá khứ nhưng rồi sẽ đi tìm lại quãng thời gian đã mất đó, hoặc gián tiếp có người lần theo dấu vết của họ; họ đã hoặc đang tẩy xóa dấu tích để lại của mình nhưng thực chất lại đang đi tìm câu trả lời cho sự tồn tại của mình.
Để em khỏi lạc trong khu phố tựa như những bản tình ca với những nốt nhạc hoài niệm buồn bã và hạnh phúc len lỏi trong góc sâu thẳm trái tim. Nhưng hơn cả một chuyến phiêu lưu về quá khứ, Để em khỏi lạc trong khu phố còn chứa đựng những quan điểm đầy thú vị về cách viết của cây bút từng đoạt giải Nobel, phải chăng với ông, “tiểu thuyết chính là một cái chai có chứa lá thư bên trong mà nhà văn thả vào biển người mênh mông”.