Đến Lệ Chi Viên, nhớ lễ nghi học sỹ Nguyễn Thị Lộ

Một ngày cuối xuân Quý Tỵ, tôi cùng một người bạn thơ về xã Đại Lai, huyện Gia Bình, thăm lại Lệ chi viên, nơi mà 571 năm về trước đã xảy ra một thảm án đầy oan khuất.

Trên mảnh đất vườn vải ấy trước kia chỉ có một cái miếu nhỏ là nơi dân làng đến thắp hương tưởng nhớ Nguyễn Trãi và Nguyễn Thị Lộ. Sau nhiều năm bị lãng quên theo thời gian, ngày nay Lệ chi viên đang được khôi phục lại. Năm 2010, tỉnh Bắc Ninh đã cấp bằng chứng nhận di tích lịch sử cấp tỉnh cho Lệ chi viên.

Nơi đây, trên mảnh đất gần 10.000m² được tỉnh qui hoạch đã được sự hỗ trợ của tỉnh, huyện, của những tập thể, cá nhân mến yêu, tiếc thương và cả sự biết ơn danh nhân, anh hùng dân tộc Nguyễn Trãi và người phụ nữ tài sắc, Lễ nghi học sỹ Nguyễn Thị Lộ nhiều công trình tưởng niệm đã được xây dựng. Một hệ thống kiến trúc đẹp được xây dựng từ năm 2006 đến nay đã hình thành một cảnh quan uy nghi, đẹp đẽ cho Lệ chi viên.

Đầu tiên là cổng đền mới được xây năm 2011 với dòng chữ LỆ CHI VIÊN đón chào mọi người đến thăm đền. Hai đôi câu đối trước cổng đền được giáo sư Vũ Khiêu viết tặng. Hai câu đối đó là: “Đền tượng vươn cao, nước biếc non xanh hồn kiệt nữ - Ngôi đền mở rộng, mây vàng hạc trắng bóng anh linh”;  “Vua Thánh minh oan, sao Khuê vẫn bên mờ bên sáng - Dân hiền rửa hận, phiến ngọc càng như tuyết như băng”.

Hệ thống kiến trúc tiếp theo là đền thờ Nguyễn Trãi và Nguyễn Thị Lộ bao gồm nhà tiền tế được xây dựng năm 2012  và hậu cung được xây dựng năm 2006. Trước cửa đền cũng có một đôi câu đối của Giáo sư Vũ Khiêu. Đôi câu đối đó là: “ Biển rộng trời cao, phơi tấm trung can cùng nhật nguyệt- Năm qua tháng lại, dãi bầu nhiệt huyết trước non sông” cả ba đôi câu đối của Giáo sư Vũ Khiêu đều bày tỏ sự tiếc thương kính phục đối với đôi vợ chồng anh hùng, liệt nữ đã hàm oan ở nơi này gần 600 năm trước. Ở hậu cung còn nhiều hoành phi câu đối và 2 bức tượng Nguyễn Trãi, Nguyễn Thị Lộ được sơn son thiếp vàng rất đẹp.

Trong khuôn viên rộng gần 10.000 m² của Lệ chi viên còn hai công trình kiến trúc đặc biệt. Bên trái từ cổng vào là bức tượng đá trắng được đặt trên bệ cao, tượng của Lễ nghi học sỹ Nguyễn Thị Lộ (ảnh). Bức tượng được tạc bằng đá trắng của Ngũ Hành Sơn, Đà Nẵng mà theo người trông coi đền thì đó là do ông Nguyễn Bá Thanh, nguyên Bí thư Thành ủy Đà Nẵng và nghệ nhân Long Bửu cung tiến từ năm 2010. Một vẻ đẹp thanh thoát, uy nghiêm nhưng cũng đầy nữ tính được nghệ sỹ thổi hồn vào bức tượng Lễ nghi học sỹ. Còn bên phải là một bức phù điêu mang hình giọt lệ được tạc bằng đá đỏ tượng trưng cho nỗi buồn, sự mất mát quá lớn từ thảm án Lệ chi viên do ông Nguyễn Xuân Thảo, nguyên Thứ trưởng Bộ Kế hoạch Đầu tư cung tiến năm 2009. Hai tấm bia lớn mới dựng hai bên cổng vào ghi lại công đức của Nguyễn Trãi và Nguyễn Thị Lộ.

Một không gian yên bình, những công trình uy nghi đã tạo nên sự tôn nghiêm của Lệ chi viên hôm nay. Điều đó nói lên sự kính yêu, sự đánh giá công bằng về tấm gương trung trinh, tiết liệt của Lễ nghi học sỹ Nguyễn Thị Lộ. Có thể nói Lệ chi viên chính là đền thờ dành cho Lễ nghi học sỹ Nguyễn Thị Lộ. Âu đó cũng là sự ghi nhận công đức, sự minh oan của thế hệ hôm nay cho người phụ nữ tài sắc đã mang một nỗi oan gần 6 thế kỉ. 

Trong một vế đối trước cổng đền của Giáo sư Vũ Khiêu: “Sao Khuê bên mờ bên sáng…” chứa đựng một băn khoăn lớn của bao thế hệ người Việt. Người anh hùng dân tộc Nguyễn Trãi  20 năm sau vụ thảm án đã được vua Lê Thánh Tông minh oan, đó là bên sáng. Còn bên mờ là nói đến Lễ nghi học sỹ Nguyễn Thị Lộ vẫn mang nỗi oan kéo dài đến gần 600 năm. Nhiều nhà sử học, nhà nghiên cứu văn hóa nổi tiếng như: Giáo sư Vũ Khiêu, nhà sử học Phan Huy Lê, Nhà nghiên cứu văn hóa Hoàng Đạo Chúc, Giáo sư Phan Văn Các, Giáo sư Đinh Xuân Lâm… đã dành nhiều tình cảm và công sức để lật giở lại vụ án oan Lệ chi viên, xem xét lại những biến động lịch sử, những buổi ban đầu nhiễu nhương của triều đình Hậu Lê, lần tìm lại lai lịch và công lao, tài đức của Lễ nghi học sỹ để muốn minh oan cho Nguyễn Thị Lộ, để giúp người dân Việt Nam có cái nhìn công bằng, đánh giá đúng công đức của bà.

Thắp nén hương tưởng nhớ Nguyễn Trãi, Nguyễn Thị Lộ tại Lệ chi viên, trong tâm tưởng tôi vẫn văng vẳng những câu thơ khóc Lễ nghi học sỹ của cố nữ sỹ Ngân Giang: “Học sỹ cung vàng hương phấn dậy - Lệ chi vườn cũ gió mưa dồn - Xe loan một tới nghìn thu hận- Quốc sử âm thầm với nước non”.  Những công trình kiến trúc  uy nghi, tươi đẹp của tỉnh Bắc Ninh và tất cả những người yêu kính hai con người vĩ đại trên mảnh đất Lệ chi viên hôm nay đã là một lời minh oan, một sự tưởng nhớ chân thành nhất đối với Lễ nghi học sỹ Nguyễn Thị Lộ.